«Ο Χάιντεγκερ αναγνώρισε τον μηδενισμό ως τη μοίρα της δυτικής ιστορίας. Προσωπικά πιστεύω ότι κάνει λάθος. Μπορούμε πάντα να αλλάξουμε το συλλογικό μας πεπρωμένο αλλάζοντας το προσωπικό μας πεπρωμένο».

Σε αυτό το άρθρο, μιλάω για ένα θέμα που έχει γίνει κεντρικό στη ζωή μου κατά τη διάρκεια των εμπειριών μου. Το θέμα του «νοήματος της πράξης που σώζει», η έγκυρη πράξη που συνδέεται με το νόημα της ζωής.

Ως παιδί, με απασχολούσαν ήδη τα θεμελιώδη ερωτήματα και τα προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Μεγάλωσα στο βόρειο Οντάριο και το Κεμπέκ κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘70 και του ‘80. Εκείνη την εποχή, παρόλο που ο Καναδάς ήταν μια «γη» της ειρήνης, η οικογένειά μου επλήγη σκληρά από τον πόλεμο. Έναν τύπο σιωπηρού πολέμου, σε αντίθεση με οποιονδήποτε άλλο, τον πόλεμο της εξόντωσης της ύπαρξης.

«Η εξόντωση της ύπαρξης» ή «ακύρωση» της ύπαρξης – όπως θα έλεγε ο Χάιντεγκερ, που προκαλεί μια ανεπανόρθωτη ρήξη, η αυτοκτονία. Χάσαμε έξι μέλη της οικογένειας (από την πλευρά της μητέρας) σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, από αυτοκτονία. Είχα μεγάλη δυσκολία να καταλάβω γιατί μερικοί από τους θείους και τα ξαδέλφια μου είχαν κάνει αυτές τις πράξεις. Ωστόσο, έμοιαζαν με όλους τους άλλους θείους μου. Είχαν οικογένεια, φίλους, δουλειές. Γιατί λοιπόν πραγματοποίησαν το ανεπανόρθωτο;

Εκείνη την εποχή, κανείς γύρω μας δεν εξήγησε σε εμάς τα παιδιά γιατί οι οικογένειές μας είχαν επηρεαστεί τόσο πολύ από την αυτοκτονία. Δεν λάβαμε κάποια βοήθεια για να αποφύγουμε βλάβες στην ψυχολογική και ψυχική μας ανάπτυξη. Εάν συνέβαινε μια παρόμοια κατάσταση σήμερα, με την ανάπτυξη της ψυχολογίας για ψυχολογικά τραύματα, φαντάζομαι ότι τα πράγματα θα ήταν εντελώς διαφορετικά.

Αργότερα, στα τέλη της δεκαετίας του ‘80, ως νεαρή ενήλικας, συνάντησα μια ομάδα ανθρωπιστών στο Μόντρεαλ. Οι ανθρωπιστές συμμετείχαν σε κοινωνικά και πολιτικά πρότζεκτ. Επιπλέον, μελετούσαν τα έργα του Σίλο. Έτσι ξεκίνησα να μελετάω τα γραπτά του. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου της ζωής μου, είχα επιτέλους κάποιες ενδείξεις για να καταλάβω τι μου είχε συμβεί κατά την παιδική μου ηλικία.

Έχοντας βιώσει επανειλημμένα την αυτοκτονία των αγαπημένων μου, το παιδί και η έφηβος που ήμουν, με είχαν φέρει πρόσωπο με πρόσωπο με το τίποτα, πρόσωπο με πρόσωπο με την εξόντωση και τo σκοτείνιασμα της ζωή. Από αυτήν την κατανόηση ήθελα να μάθω τι δημιουργούσε την άβυσσο και την ανυπαρξία. Με άλλα λόγια, ήθελα να καταλάβω τι επέτρεπε «την ανάπτυξη της ζωής» από τη μία πλευρά και τι «την εξάλειψη της ζωής» από την άλλη.

Στην πραγματικότητα, εκείνη τη στιγμή, κατά τη διάρκεια της σύντομης ζωής μου, συνειδητοποίησα ότι οι μικρές απογοητεύσεις, ο θυμός και οι μικρές εκδικητικές πράξεις μου και ειδικά οι αποτυχίες μου παρέμεναν χαραγμένες μέσα μου και ύφαιναν την οδύνη στον νου μου.

Ευτυχώς για μένα, τα κύρια θέματα που μελετούσαν οι ανθρωπιστές ήταν ακριβώς η άβυσσος, το νόημα, το μη-νόημα και η ανάπτυξη της συνείδησης και της ζωής.

«Η έννοια της «αβύσσου» επιλέχθηκε λόγω των ψυχολογικών συνεπειών που έχει, επειδή διεγείρει εσωτερικές εγγραφές ιλίγγου που σχετίζονται με μια αντιφατική αίσθηση έλξης και απώθησης. Αυτής της έλξης του τίποτα που επικρατεί στην αυτοκτονία ή στη μεθυστική καταστροφική οργή και που κινητοποιεί το μηδενισμό ενός ατόμου, μιας ομάδας ή ενός πολιτισμού. Δε μιλάμε εδώ για την αγωνία του Κίρκεγκωρ ή τη ναυτία του Σαρτρ, ως μια παθητική αποσύνθεση του νοήματος ή ως ένα σταυροδρόμι της δυνατότητας επιλογής. Μιλάμε για τον ίλιγγο και την έλξη τού τίποτα, ως δραστηριότητα προς την καταστροφή. Ως μια κινητήρια δύναμη προσωπικών και κοινωνικών γεγονότων που αμφισβητούν την υπεροχή και τη δύναμη της ζωής». (από το βιβλίο «Ο Σίλο Μιλά»)

Ανακάλυψα ότι η οδύνη βρίσκεται στο μυαλό σχεδόν κάθε ανθρώπου. Η υπέρβαση αυτής της οδύνης είναι δυνατή εφ’ όσον κάποιος κατευθύνει τη ζωή του σε μη αντιφατικές πράξεις. Κατά συνέπεια, αυτές οι πράξεις πρέπει να υπερβαίνουν το προσωπικό πρόβλημα (πράξεις που κατευθύνονται ουσιαστικά προς τον εαυτό μας). Οι μη αντιφατικές πράξεις πρέπει να προσανατολίζονται θετικά προς τους άλλους. Ο Σίλο περιγράφει τις μη αντιφατικές πράξεις ως έγκυρες πράξεις, πράξεις που χτίζουν την ανθρώπινη ζωή και τον νου, ενώ οι αντιφατικές πράξεις διαλύουν τη ζωή και τον νου.

Πώς μπορούμε να κατευθύνουμε τις πράξεις μας προς την έγκυρη δράση; Ο Σίλο προσφέρει μερικές αρχές, οι οποίες είναι κατά κάποιον τρόπο κανόνες συμπεριφοράς. Επομένως, αυτές δεν θεωρούνται ως ένα είδους ηθικό εγχειριδίου, αλλά ως πεδία δυνάμεων που ενεργούν ως δράση ή ως αντίδραση ανάλογα με τη θέση αυτού που δρα.

Καθώς μελετούσα αυτές τις αρχές, προσπάθησα να τις ενσωματώσω στην καθημερινή μου ζωή. Όμως, αντιμετώπισα μεγάλη αντίσταση. Συνειδητοποίησα ότι η ζωή σε μια κοινωνία χρόνιου ατομικισμού που προωθεί εύκολα τον εγωισμό ήταν πολύ δύσκολη. Είμαι καταναλώτρια, οπότε πρέπει να καταπίνω πράγματα και σχέσεις.

Έτσι, αντιμετώπισα μεγάλη αντίσταση στην ενσωμάτωση των αρχών στη συμπεριφορά μου, καθώς από την παιδική μου ηλικία έχω ενσωματώσει την «πράξη για την ίδια», με άλλα λόγια, πράττοντας για μια πιθανή ανταπόδοση της πράξης. Αλλά αυτός ο τρόπος οικοδόμησης της ζωής μας οδηγεί σε μια συλλογική νεύρωση και πολύ συχνά ο μηδενισμός λαμβάνει χώρα στην καρδιά μας.

Στην πραγματικότητα, πολύ λίγοι άνθρωποι σήμερα δρουν χωρίς την προσδοκία για άμεση ανταπόδοση της πράξης. Εδώ λοιπόν έγκειται η έγκυρη πράξη. Είναι μια πράξη που χτίζεται έξω από τον εαυτό της, χωρίς την προσδοκία της ανταπόδοσης της πράξης.

Ίσως αυτή η πανδημία COVID19 να μας κάνει να επανεξετάσουμε τις πράξεις μας. Αυτοί οι άνθρωποι που αναπτύσσουν περιεχόμενο που ξεκινά από αυτούς και πάει προς τον κόσμο, χωρίς να ανταποκρίνονται σε συμβατικά ερεθίσματα.

Προσωπικά, ανακάλυψα ότι υπήρχε μεγάλη διαφορά μεταξύ των δραστηριοτήτων που αναγκάστηκα να κάνω για αμοιβή και των άλλων που ξεκίνησαν από τον εσωτερικό μου κόσμο και πήγαν στον έξω κόσμο.

Πιστεύω ότι υπάρχουν μερικά πράγματα που έχω κάνει στη ζωή μου και πλησιάζουν τις έγκυρες πράξεις. Γιατί όταν τα συνειδητοποίησα, είχα μια αίσθηση ξαφνικού εσωτερικού εύρους που συνοδεύτηκε από χαρά και μεγάλη ψυχική ηρεμία. Και κατάλαβα ότι ακριβώς με την εκτέλεση αυτού του τύπου δράσης απομακρύνομαι από τις εσωτερικές καταστάσεις του μη-νοήματος και του μηδενισμού που περιβάλλουν την κοινωνία. Κατάλαβα ότι η πραγματοποίηση «πράξεων που σώζουν» ήταν για μένα και για τα αγαπημένα μου πρόσωπα ένας τρόπος να ξεπεράσουμε την ψυχικά οδύνη και να αποκτήσουμε πίστη στους ανθρώπους.

Για να ολοκληρώσω αυτό το άρθρο, θα ήθελα να μοιραστώ με εσάς ένα απόσπασμα από το βιβλίο «Να εξανθρωπίσουμε τη Γη». Σε αυτό το απόσπασμα ο Σίλο εξηγεί, με αλληγορικό τρόπο, την εμπειρία του μη-νοήματος και το νόημα και την αποστολή του εξανθρωπισμού της γης.

Πόνος, οδύνη και το νόημα της ζωής

1. Η πείνα, η δίψα, η ασθένεια και κάθε σωματική φθορά είναι πόνος. Ο φόβος, η απογοήτευση, η απελπισία και κάθε νοητική φθορά είναι οδύνη. Ο φυσικός πόνος θα υποχωρήσει με την πρόοδο της κοινωνίας και της επιστήμης. Η νοητική οδύνη θα υποχωρήσει με την αύξηση της πίστης στη ζωή, δηλαδή στο μέτρο που η ζωή αποκτά ένα νόημα.
2. Αν για παράδειγμα φαντάζεσαι τον εαυτό σου σαν ένα περαστικό μετεωρίτη που έχασε τη λάμψη του αγγίζοντας αυτή τη γη, θα δεχτείς τον πόνο και την οδύνη σαν να είναι η ίδια η φύση των πραγμάτων. Αλλά αν πιστεύεις ότι βρέθηκες στον κόσμο για να εκπληρώσεις την αποστολή του να τον εξανθρωπίσεις, θα ευχαριστήσεις θερμά όσους έχουν προηγηθεί από σένα και έχουν κατασκευάσει με επίπονη εργασία το δικό σου σκαλοπάτι για να μπορείς να συνεχίσεις την ανάβαση.
3. Ονομαστή των χιλίων ονομάτων, κατασκευαστή των νοημάτων, μεταμορφωτή του κόσμου… οι πατέρες σου και οι πατέρες των πατέρων σου βρίσκουν συνέχεια στο πρόσωπό σου. Δεν είσαι ένας μετεωρίτης που πέφτει, αλλά ένα φωτεινό βέλος που πετά προς τους ουρανούς. Είσαι το νόημα του κόσμου και όταν ξεκαθαρίζεις το δικό σου νόημα φωτίζεις τη γη. Όταν χάνεις το νόημά σου, η γη σκοτεινιάζει και ανοίγει η άβυσσος.
4. Θα σου πω ποιο είναι το νόημα της ζωής σου εδώ: να εξανθρωπίσεις τη γη! Τι σημαίνει να εξανθρωπίσεις τη γη; Σημαίνει να ξεπεράσεις τον πόνο και την οδύνη, σημαίνει να μαθαίνεις χωρίς όρια, σημαίνει ν’ αγαπάς την πραγματικότητα που εσύ κατασκευάζεις.
5. Δεν μπορώ να σου ζητήσω να προχωρήσεις παραπέρα, όμως δεν πρέπει να σου φανεί υβριστικό που εγώ διαβεβαιώνω: «Αγάπα την πραγματικότητα που εσύ κατασκευάζεις και ούτε ακόμη και ο θάνατος δεν θα σταματήσει το πέταγμά σου».
6. Δεν θα επιτελέσεις ολοκληρωμένα την αποστολή σου, αν δεν χρησιμοποιήσεις όλες τις δυνάμεις σου για να νικήσεις τον πόνο και την οδύνη σε εκείνους που σε περιβάλλουν. Και αν κατορθώσεις και κάνεις και αυτούς με τη σειρά τους να αναλάβουν το καθήκον να εξανθρωπίσουν τον κόσμο, θα ανοίξει η μοίρα τους προς μια καινούρια ζωή. (Σίλο, Να Εξανθρωπίσουμε τη Γη)

Μετάφραση από τα γαλλικά: Pressenza Athens