Εδώ και μερικές δεκαετίες αυξάνεται η κραυγαλέα διεκδίκηση για ένα εγγυημένο βασικό εισόδημα, το οποίο επιτρέπει την εξασφάλιση επαρκών συνθηκών διαβίωσης για όλα τα ανθρώπινα όντα, ανεξάρτητα από την κατάστασή τους και χωρίς να είναι κάποιο είδους δάνειο.

Η ιδέα βρίσκει τις μακρινές της ρίζες στους οραματιστές ανθρωπιστές της Αναγέννησης Tomas Moro και Luis Vives,οι οποίοι έθεσαν την ανάγκη να προληφθεί η κλεψιά και η έλλειψη βιοπορισμού,ακόμα και για εκείνους που «έχουν διασκορπίσει την περιουσία τους μέσω ενός έκλυτου βίου, μέσα από τα παιχνίδια, τις πόρνες, την υπέρμετρη πολυτέλεια, την λαιμαργία και τον τζόγο…γιατί κανένας δεν πρέπει να πεθαίνει από πείνα”.[1]

Η δικαιοσύνη ενός τέτοιου ισχυρισμού εξακολουθεί να έχει αξία πεντακόσια χρόνια μετά, σ΄ έναν κόσμο στον οποίο περισσότεροι από 113 εκατομμύρια άνθρωποι βιώνουν οξεία επισιτιστική ανασφάλεια[2], 820 εκατομμύρια άνθρωποι λιμοκτονούν και περίπου 2 δισεκατομμύρια υποφέρουν από την απειλή της πείνας, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη.

Και μόνο αυτό το αδιαμφισβήτητο γεγονός θα δικαιολογούσε τη διεκδίκηση, λόγω της επείγουσας ηθικής ανάγκης, της άμεσης εφαρμογής ενός βασικού εισοδήματος. Αλλά η ιδέα μιας αξιοπρεπούς ζωής, που δεν εξαντλείται στην στεγνή ανάγκη για τροφή, απαιτεί την παροχή ρουχισμού, στέγασης, υγείας, εκπαίδευσης και πολλαπλών βασικών υπηρεσιών. Όλα αυτά απαριθμούνται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία έχει ξεκινήσει να εφαρμόζεται με πολύ αργούς ρυθμούς και σε αποτελεσματικό βαθμό και συνεχίζει να αποτελεί έναν κατάλογο συλλογικών προσδοκιών.

Το σημερινό σενάριο του κερδοσκοπικού καπιταλισμού και της τεχνολογικής παραγωγής έχει εξαλείψει εντελώς την πιθανότητα πλήρους απασχόλησης, οδηγώντας την συντριπτική πλειοψηφία στην εργασιακή επισφάλεια, δημιουργώντας ένα ζωτικό περιβάλλον ανασφαλές και χωρίς δικαιώματα. «Περισσότεροι από 1,4 εκατομμύρια εργαζόμενοι ζουν σ΄ αυτή την επισφαλή κατάσταση του πρεκαριάτου», επεσήμανε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εργασίας ήδη από το 2018 [3], διευκρινίζοντας ότι «τρία στα τέσσερα άτομα στις αναπτυσσόμενες χώρες πλήττονται από ευάλωτη απασχόληση».

Η πτώση της παγκόσμιας οικονομίας που προκαλείται από την πανδημία της COVID-19, που σήμερα εκτιμάται περίπου στο 1% του παγκόσμιου ΑΕΠ[4] θα επηρεάσει έντονα τις αναπτυσσόμενες χώρες, κυρίως εκείνες που εξαρτώνται απ΄ τον τουρισμό και το εμπόριο με την Κίνα, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Οικονομική Επιτροπή για τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική (CEPAL) «εκτιμά μια συρρίκνωση της τάξης του 1,8% του ακαθάριστου εγχώριου περιφερειακού προϊόντος, το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση της ανεργίας στην περιοχή κατά δέκα εκατοστιαίες μονάδες. Αυτό θα οδηγούσε τον αριθμό των φτωχών της περιφeρειακής ζώνης να αυξηθεί από 185 σε 220 εκατομμύρια από το σύνολο των 620 εκατομμυρίων κατοίκων, ενώ οι άνθρωποι σε ακραία φτώχεια θα μπορούσαν ν΄ αυξηθούν από 67,4 σε 90 εκατομμύρια».[5]

Πέρα από αυτό που καταδεικνύει το διαρθρωτικό πλαίσιο και η επείγουσα συγκυρία σε σχέση με τις ανάγκες των πιο παραμελημένων τομέων, ένα Καθολικό Βασικό Εισόδημα χωρίς διακρίσεις περιλαμβάνει προόδους και σε άλλες πλευρές, που είναι δύσκολο ν΄ αντικρούσουμε.

Μία από αυτές είναι να παρέχει μεγαλύτερη ελευθερία λήψης αποφάσεων σε οικονομικά εξαρτώμενα άτομα μέσα σε κάθε σπίτι, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων είναι γυναίκες, αλλά και παιδιά, ηλικιωμένοι ή και άτομα με κάποια αναπηρία.

Μια άλλη σχετική πτυχή είναι η δυνατότητα σημαντικής μείωσης ή ακόμα και του τερματισμού της παιδικής εργασίας – η οποία επηρεάζει σήμερα περισσότερα από 150 εκατομμύρια παιδιά, εκ των οποίων 73 εκατομμύρια εκτελούν επικίνδυνες εργασίες. [6]
Σχεδόν τα μισά από αυτά τα παιδιά είναι μεταξύ των ηλικιών 5 και 11,σύμφωνα με την έκθεση «Παγκόσμιες εκτιμήσεις πάνω στην παιδική εργασία» του Παγκόσμιου Οργανισμού Εργασίας.

Ένα εγγυημένο εισόδημα θα επέτρεπε την ενίσχυση της προσωπικής κατάρτισης και την ανάπτυξη δημιουργικών ικανοτήτων και άλλων χαρακτηριστικών, βοηθώντας όχι μόνο στην ατομική ανάπτυξη αλλά και προωθώντας την συλλογική πρόοδο σε πολλούς τομείς.[7]

Ο ιδρώτας του δικού μου μετώπου…και του άλλου

Η έννοια (ιδέα) του να λάβουμε ένα άμεσο εισόδημα ατομικού χαρακτήρα, επαρκούς, για όλους/ες και μόνο εξ αιτίας του γεγονότος ότι υπάρχουμε, προσκρούει σε προκαταλήψεις με βαθιές ρίζες, όπως για παράδειγμα να υποθέτουμε ότι κάποιος πρέπει να προσφέρει κάτι σε αντάλλαγμα, δηλαδή, να προσφέρει κάποια παροχή σε ιδιωτικό ή κοινωνικό πεδίο για να γίνει αντάξιος αυτού του εισοδήματος.

Θα πρέπει να ενθαρρυνθεί κανείς να σκεφτεί εάν αυτή η πώληση ή ενοικίαση της ζωής του με αντάλλαγμα έναν μισθό, μοντέλο που εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης, και στις περισσότερες περιπτώσεις ανεπαρκές για να ζήσει κάποιος με αξιοπρέπεια, δεν εξατμίζει σε μεγάλο βαθμό την δυνατότητα να ασχοληθεί στον πεπερασμένο χρόνο που έχει σε αυτή τη ζωή – με άλλα πεδία ενδιαφέροντος, εμποδίζοντας πολλές φορές να ακολουθήσει την προσωπική του κλίση – που μπορεί να μην καθορίζεται από τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης στην εργασία – και εάν δεν εμποδίζει ακόμα και τη δυνατότητα εθελοντικής και ανιδιοτελούς εργασίας ακόμα και ασκώντας την ίδια εργασία.

Η εκμετάλλευση της εργασίας των άλλων χρησίμευσε στην βιομηχανική περίοδο για το σχηματισμό κεφαλαίου που στη συνέχεια έγινε εν μέρει ανεξάρτητο από την υπεραξία που παράγεται από τους εργάτες/τριες (ιδρώτας από το μέτωπο των άλλων) οικοδομώντας έναν πλανήτη χειραγώγησης, ασύλληπτο για τις ευαίσθητες ψυχές.

Η ιδέα της εξίσωσης της ατομικής εργασίας (τον ιδρώτα του δικού μου μετώπου με τον οποίο πρέπει να κερδίσω το ψωμί μου) με μία αμοιβή, δεν στέκεται καλά απέναντι στη συλλογική ενέργεια ή την ιστορική συσσώρευση στη δημιουργία της αξίας. Πολύ λιγότερο μπορεί να γίνει αποδεκτό ότι κάποιος πρέπει να εργαστεί δημιουργώντας πλούτο, ενόσω οι κερδοσκόποι δημιουργούν μαύρες τρύπες φτώχειας, καταπίνοντας όλη τη δουλειά και με αυτήν, την ενέργεια που έχει επενδυθεί.

Η δυσκολία να αποδεχτεί κανείς ότι κάθε άνθρωπος, απλά και μόνο από το γεγονός ότι έχει γεννηθεί, έχει το δικαίωμα να ζει με αξιοπρέπεια και ότι είναι συλλογική η ευθύνη να διασφαλιστεί αυτό, είναι κληρονομιά από πεποιθήσεις και προηγούμενες στιγμές της ανθρώπινης ιστορίας και την έχουν καπηλευθεί σε άλλες εποχές όπως και σήμερα με απώτερο σκοπό να αποτραπεί η δίκαιη ανακατανομή της υλικής ευημερίας.

Πού βρίσκονται τα χρήματα που πρέπει να μοιραστούν;

Στην τρέχουσα συζήτηση, οι ακτιβιστές του Παγκόσμιου Βασικού Εισοδήματος επισημαίνουν ως πιθανές αποτελεσματικές πηγές χρηματοδότησης, την ανάγκη επιβολής υψηλότερων φόρων σε μεγάλες περιουσίες, την πρόληψη της φοροδιαφυγής, της φυγής σε φορολογικούς παραδείσους ή την μεταφορά μέρος του προϋπολογισμού που σήμερα σπαταλάμε σε στρατιωτικούς εξοπλισμούς.

Απλώς μια σύντομη επισκόπηση των χρημάτων που έχουν κλαπεί από τα εθνικά ταμεία μέσω ελιγμών- περίπου το ένα τρίτο του παγκόσμιου Α.Ε.Π. σύμφωνα με μία έκθεση του 2012 από τους εμπειρογνώμονες του Δικτύου Φορολογικής Δικαιοσύνης (Tax Justise Network) ή την ανασκόπηση των παγκόσμιων δαπανών για όπλα, το οποίο αντιπροσώπευε το 2018 «το 2,1% του παγκόσμιου Α.Ε.Π. ή 239$ ανά άτομο» [8] αναιρεί κάθε επιχείρημα που αρνείται τη δυνατότητα της εγγύησης ενός ατομικού εισοδήματος σε όλους τους κατοίκους του πλανήτη.

Πέρα από την απαίτησή του σαν ανθρώπινο δικαίωμα, οι πολλαπλές εμπειρίες που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι τώρα, ακόμα και από ανόμοιους προϋπολογισμούς και προοπτικές, μιλούν για τη βιωσιμότητα και τα πλεονεκτήματα της άμεσης εφαρμογής ενός καθολικού εισοδήματος.

Κρίσιμες πτυχές στην τρέχουσα συζήτηση

Μάλλον θα μειώναμε αυτή την ανθρωπιστική πολιτική πρόταση, αν δεν επισημαίναμε, μέσα από μία ίσως πιο ριζοσπαστική πτυχή της, τουλάχιστον δύο κρίσιμες πλευρές στην τρέχουσα συζήτηση σε σχέση με την εφαρμογή ενός καθολικού εισοδήματος.

Η πρώτη είναι η ιδέα ότι το πληρωτέο ποσό σχετίζεται με το βασικό εισόδημα κάθε έθνους και υπολογίζεται ως προς τη βιωσιμότητά του σε σχέση με τους τρόπους φορολόγησης του κάθε κράτους. Αυτό ισοδυναμεί με την επισφράγιση της σημερινής ανισότητας στο εισόδημα μεταξύ υπηκόων διαφορετικών κρατών. Με άλλα λόγια, εάν ένας Ευρωπαίος λάμβανε σήμερα βασικό εισόδημα κάτι πάνω από 400 ευρώ, ένας Ινδός 1000 ρουπίες (γύρω στα 12 ευρώ) και ένας Κενυάτης 22 δολάρια, όπως δείχνουν τα παραδείγματα των επίκαιρων προτάσεων και εμπειριών, είναι προφανές ότι αυτό δεν αντιπροσωπεύει καμία πρόοδο στην προσέγγιση μιας πιο δίκαιης παγκόσμιας αναδιανομής.

Το δεύτερο κρίσιμο ζήτημα είναι ότι παρά την προφανή νομιμότητα και χρησιμότητά του, το Βασικό Εισόδημα δεν αλλάζει τους όρους ιδιοκτησίας του πλούτου, δηλαδή δεν μετατρέπει την αντιανθρωπιστική δομή στις ρίζες της, αλλά μόλις και μετά βίας αντισταθμίζει (αναπληρώνει) – σχεδόν με έναν τρόπο σοσιαλδημοκρατικό και κεϋνσιανό – “το καλούπι της οργής”, επιτρέποντας μάλλον την επιβίωση αυτού του σκληρού συστήματος.[9]

Η αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων αναμφίβολα θα αποτελέσει αντικείμενο έντονων συζητήσεων και θα μπορούσε να ενθαρρύνει την εμφάνιση πολλαπλών ιδεών και προοπτικών, το οποίο αποτελεί την υποκείμενη πρόθεση αυτού του άρθρου.

Μέσω μιας αρχικής προσέγγισης, το βασικό εισόδημα θα είναι πραγματικά καθολικό, με μία έννοια πλανητική και πολυπολιτισμική, εάν πληροί το κριτήριο της ιστορικής εκκρεμότητας που έχουμε να αποκαταστήσουμε το γεγονός ότι κάποια έθνη πλούτισαν μέσω της αποικιακής λεηλασίας και του Νότου συνολικά που λεηλατήθηκε και βιάστηκε για αιώνες.

Ακόμα και σήμερα οι εταιρείες, τα επενδυτικά ταμεία και οι τράπεζες, πολλές από τις οποίες είναι νόμιμα εγκατεστημένες στο Βορρά, συνεχίζουν να απομυζούν μέσω του χρέους, των εκβιασμών στις άμεσες επενδύσεις και της δημιουργίας κερδοσκοπικών εργαλείων που εξουδετερώνουν τους λαούς.

Αυτό είναι το σημείο σύνδεσης των κρίσιμων πτυχών που επισημαίνονται. Η δράση για την καθιέρωση ενός ίσου καθολικού εισοδήματος πρέπει να τροποποιήσει ριζικά τις διαδικασίες που οδηγούν μέχρι σήμερα στη μέγιστη συγκέντρωση πλούτου στο ένα τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού.

Να εφαρμόσουμε υψηλούς φορολογικούς συντελεστές σε εταιρείες, τράπεζες, χρηματιστήρια, επενδυτικά κεφάλαια για τη χρηματοδότηση ενός επαρκούς εισοδήματος και σταδιακή επίσης αναστολή της κερδοσκοπικής δραστηριότητας; Να παγώσουμε όλες τις πληρωμές που αφορούν εξωτερικό χρέος, αντλώντας αμέσως αυτούς τους πόρους για ένα άνευ όρων εισόδημα, το οποίο επίσης θα τροφοδοτήσει την εσωτερική αγορά κάθε χώρας;

Να επιβάλουμε αυστηρά πρόστιμα στη διαρροή κεφαλαίου και στις διάφορες μορφές φοροδιαφυγής ή φοροαποφυγής και με τα έσοδα, να δημιουργήσουμε ένα ταμείο εγγύησης για το καθολικό εισόδημα; Να παρεμποδίσουμε με διάφορους τρόπους το εμπόριο κάθε τύπου όπλων, με σκοπό την σταδιακή απελευθέρωση πόρων του προϋπολογισμού για να ανοίξει ο δρόμος γι΄ αυτό το κοινωνικό δικαίωμα;

Να δημιουργήσουμε ένα παγκόσμιο ταμείο αναδιανομής, που θα διαχειρίζονται τα Ηνωμένα Έθνη, στο οποίο τα κράτη θα πρέπει να διαθέτουν ένα σταθερό μέρος του προϋπολογισμού τους ανάλογα με το Α.Ε.Π. τους;

Θα έχουν οι λαοί αρκετή δύναμη για να αντισταθμίσουν και να ξεπεράσουν την αχρειότητα της οικονομικής εξουσίας; Θα είναι τα σημερινά θεσμικά όργανα ή ένας ισχυρός μετασχηματισμός τους βασισμένος στην κοινή λογική, που θα αναλάβει να εφαρμόσει τις αλλαγές που απαιτούνται; Θα μπορέσουμε να υιοθετήσουμε σαν κανόνα ζωής την φροντίδα για τον άλλον, τη συνεργασία και την αμοιβαία βοήθεια;

Θα είναι δυνατόν να μάθουμε, μια για πάντα, ότι η ατομική ευημερία είναι δυνατή μόνο στο πλαίσιο της κοινής ευημερίας; Θα καταφέρουμε να υπερνικήσουμε την αντι-ιστορική οπισθοχώρηση που διαδίδουν τα οπισθοδρομικά ρεύματα; Θα μπορέσουμε να είμαστε πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες στην εδραίωση ενός νέου ανθρώπινου όντος, με χαρακτηριστικά αμοιβαιότητας, συμπόνοιας, στοργής και ενσυναίσθησης;

Η μόνη βεβαιότητα είναι ότι οι καιροί της κρίσης μας προσκαλούν να σκεφτούμε, να αισθανθούμε και να δράσουμε με επαναστατικό τρόπο, ο μοναδικός τρόπος για να βοηθήσουμε να προχωρήσει η ανθρώπινη ιστορία.

Μετάφραση από ισπανικά για την ελληνική ομάδα της Pressenza: Γιώτα Λιαποπούλου.

Πηγές:

[1] Juan Luis Vives,De Subventione Pauperum,Sive de humanis necessitatibus,1526. Αναφέρεται στο “ Η ιστορία του βασικού εισοδήματος” ανακτήθηκε από https://basicincome.org/basic-income/history/

[2] Παγκόσμια Έκθεση για τις επισιτιστικές κρίσεις 2019.Δίκτυο Πληροφοριών για την Επισιτιστική ασφάλεια https://www.fsinplatform.org/global-report-food-crises-2019

[3] Κοινωνικές προοπτικές και της εργασίας στον κόσμο (2018) ΔΟΕ https://www.ilo.org/global/research/global-reports/weso/2018/lang–es/index.htm

[4] Παγκόσμια οικονομική κατάσταση και προοπτικές.Ενημέρωση Απριλίου 2020 αρ. 136 .Τμήμα οικονομικών και Κοινωνικών υποθέσεων.Ηνωμένα Έθνη https://www.un.org/development/desa/dpad/publication/world-economic-situation-and-prospects-april-2020-briefing-no-136/

[5]</a>https://www.cepal.org/es/comunicados/covid-19-tendra-graves-efectos-la-economia-mundial-impactara-paises-america-latina

[6] Παγκόσμιες εκτιμήσεις πάνω στην παιδική εργασία.Αποτελέσματα και τάσεις. 2012- 2016 ΔΟΕ https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/@ed_norm/@ipec/documents/publication/wcms_596481.pdf

[7] Para abundar en los beneficios y modalidades de esta medida,προτείνουμε στον αναγνώστη το ντοκιμαντέρ “Χωρίς όρους Βασικό Καθολικό Εισόδημα, το δικαίωμά μας να ζήσουμε”” μια συμπαραγωγή από τον οργανισμό Pressenza και Ανθρωπιστές για το Καθολικό Βασικό Εισόδημα σε σκηνοθεσία του Alvaro Orus https://www.youtube.com/watch?v=rYpRK2gqL4I&feature=youtu.be

[8] Ετήσιο βιβλίο SIPRI 2019.Εξοπλισμός, Αφοπλισμός και Διεθνής Ασφάλεια.Ινστιτούτο Ειρήνης της Στοκχόλμης.(SIPRI) https://www.sipri.org/sites/default/files/2019-08/yb19_summary_es_0.pdf

[9] Τόσο στο περιβάλλον των ψηφιακών μεγαλοεταιριών της Silicon Valley όπως και στο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός, συζητούνται σήμερα προτάσεις και εμπειρίες που προωθούν κάποιο είδος Βασικού Εισοδήματος.