Η Ντία Χωραφά, υπεύθυνη έργου στην οργάνωση ΜΠΟΡΟΥΜΕ, παραχώρησε συνέντευξη στον Χρήστο Βρεττό* για το ελληνικό γραφείο της PRESSENZA. Βασικό θέμα συζήτησης η διαχείρηση των τροφίμων σε έναν πλανήτη που αντιμετωπίζει μεγάλες προκλήσεις επιβίωσης.

 

Ποια είναι τα επίσημα στοιχεία σπατάλης φαγητού για την Ελλάδα; Πώς αυτό συμβάλλει σε φαινόμενα όπως η κλιματική αλλαγή ή η επισιτιστική ανασφάλεια;
Αυτό που με βεβαιότητα είμαστε σε θέση να απαντήσουμε είναι πως καθημερινά μέσω του Μπορούμε «σώζουμε» και προσφέρουμε τρόφιμα και φαγητό, που αντιστοιχούν σε περισσότερες από 23.000 μερίδες φαγητό, ενώ από το 2011 μέχρι σήμερα έχουμε σώσει & προσφέρει συνολικά πάνω από 28.000.000 μερίδες φαγητό.

Στην Ελλάδα, πέρα από ορισμένες μεμονωμένες έρευνες και κατά προσέγγιση εκτιμήσεις βάσει του συνολικού όγκου –οργανικών- αποβλήτων, δυστυχώς, δεν ακολουθείται συστηματική και ευρεία καταγραφή της σπατάλης για κάθε στάδιο της αλυσίδας παραγωγής, μεταποίησης, διακίνησης, και κατανάλωσης τροφίμων.

Σύμφωνα με την Έκθεση FUSIONS σχετικά με την εκτίμηση επιπέδων σπατάλης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (στοιχεία που χρησιμοποιεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η παγκόσμια βάση δεδομένων The Food Waste Atlas), τα δεδομένα για την Ελλάδα κρίνονται ως ‘επαρκούς ποιότητας’ μόνον για τους τομείς του χονδρικού και του λιανικού εμπορίου, ενώ για τους λοιπούς δεν ελήφθησαν υπόψη.

Δυνάμει της νέας ευρωπαϊκής νομοθεσίας, η Ελλάδα, όπως και όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., υποχρεούται σε καταμέτρηση των επιπέδων σπατάλης επί τη βάσει ενιαίας μεθοδολογίας και ελάχιστων ποιοτικών προδιαγραφών που πρόσφατα θέσπισε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Ας περάσουμε τώρα στη μεγάλη εικόνα σχετικά με την έκταση του φαινομένου και τις σοβαρές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις του.
Κάθε χρόνο, το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων για ανθρώπινη κατανάλωση χάνεται ή σπαταλάται. Αυτό μεταφράζεται σε 1,3 δισεκατομμύρια τόνους φαγητού (FAO).

Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ετήσια σπατάλη τροφίμων υπολογίζεται περίπου σε 88 εκατομμύρια τόνους τροφίμων, δηλαδή σε κάθε Ευρωπαίο αντιστοιχούν κατά μέσο όρο 173 κιλά σπατάλης τροφίμων τον χρόνο.
Μάλιστα, εκτιμάται ότι το σχετικό κόστος της σπατάλης τροφίμων στην Ε.Ε. ανέρχεται σε 143 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.

Έντονη είναι, βεβαίως, και η κοινωνική διάσταση του ζητήματος, η οξύμωρη δηλαδή κατάστασης της συνύπαρξης της σπατάλης τροφίμων με την επισιτιστική ανασφάλεια και ένδεια (55 εκατομμύρια άνθρωποι στην ΕΕ). Στην Ελλάδα μάλιστα είναι το 1/3 του πληθυσμού που βρίσκεται αντιμέτωπο με τον κίνδυνο της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού.

Σε ό,τι αφορά την περιβαλλοντική διάσταση σε παγκόσμια κλίμακα, η σπατάλη τροφίμων ευθύνεται για περίπου το 8% των συνολικών ανθρωπογενών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (FAO). Αν η σπατάλη φαγητού ήταν χώρα, τότε θα κατείχε την τρίτη υψηλότερη θέση σε παραγωγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στον κόσμο, μετά την Κίνα και τις ΗΠΑ. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα απόβλητα τροφίμων στη χωματερή εκλύουν μεθάνιο, αέριο 25 φορές πιο ισχυρό από το διοξείδιο του άνθρακα.
Επιπλέον, όταν πετάμε φαγητό, σπαταλάμε παράλληλα και όλους τους πόρους και τις εισροές που χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή του. Ενδεικτικά αρκεί να αναφερθούμε στον κύκλο του ψωμιού, όπου από το χωράφι μέχρι το πιάτο μας απαιτούνται περισσότερα από 1.000 λίτρα νερό για ένα μόλις καρβέλι ψωμί.
Σε έναν κόσμο με περιορισμένους πόρους, είναι δυνατόν να παράγουμε τρόφιμα που καταλήγουν στα σκουπίδια;

 

Φωτογραφία από τη δράση “Μπορούμε στη Λαϊκή”.

Πώς προκύπτει η σπατάλη τροφίμων και ποιος ευθύνεται για αυτό;
Σπατάλη τροφίμων συντελείται σε κάθε στάδιο της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, από την παραγωγή, τη μεταποίηση, τη διακίνηση και το εμπόριο, την εστίαση έως και τα νοικοκυριά.
Το ποσοστό συμμετοχής κάθε τομέα στο σύνολο της σπατάλης, καθώς και τα αίτια της σπατάλης τροφίμων διαφέρουν ανάλογα με το οικονομικό επίπεδο ανάπτυξης μιας χώρας.

Στην Ε.Ε. λ.χ. το μεγαλύτερο ποσοστό συμβολής στη σπατάλη τροφίμων αντιπροσωπεύουν τα νοικοκυριά (53%), ακολουθούμενα από τη μεταποίηση (19%), την εστίαση (12%), την παραγωγή (11%), και το εμπόριο (5%) (FUSIONS,2016).

Αναμφίβολα, υπάρχει ένα ευρύ φάσμα θεσμικών, κοινωνικο-οικονομικών, τεχνολογικών και άλλων παραγόντων, όπως και το νομοθετικό/ρυθμιστικό πλαίσιο, οι εμπορικές πρακτικές, οι καταναλωτικές προτιμήσεις και συνήθειες (π.χ. «κουλτούρα της αφθονίας»), που επηρεάζουν τη σπατάλη τροφίμων.

Ενδεικτικά, στη σπατάλη τροφίμων συντελούν και έχουν αντίκτυπο, μεταξύ άλλων, περιβαλλοντικά συμβάντα, γεωπονικές πρακτικές, προδιαγραφές εμπορίας (π.χ. «αισθητικά» κριτήρια στα φρούτα & λαχανικά), αστοχίες παραγωγής (π.χ. λανθασμένη ετικέτα), συσκευασίες και άλλοι παράγοντες διατηρησιμότητας των τροφίμων, πολιτικές αποθήκευσης και διαχείριση αποθεμάτων, ακυρώσεις και επιστροφές, σήμανση της ημερομηνίας ανάλωσης (βλ. σχετικό άρθρο του Μπορούμε «Σήμανση ημερομηνίας ανάλωσης και σπατάλη τροφίμων»).

Συνεπώς, η συνθετότητα των αιτίων και ο διατομεακός χαρακτήρας των συντελεστών σπατάλης τροφίμων απαιτούν για την αντιμετώπισή τους ισχυρές συνεργασίες και συμπράξεις όλων των εμπλεκομένων μερών.
Στη συλλογική αυτή προσπάθεια, που μας αφορά όλους, ο καθένας μπορεί να συμβάλλει στη μείωση της σπατάλης τροφίμων γύρω του.

Τι πολιτικές έχουν υιοθετήσει η πολιτεία και οι επιχειρήσεις για την καταπολέμηση αυτού του φαινομένου;
Η δημόσια συζήτηση γύρω από το φαινόμενο της σπατάλης τροφίμων στην Ελλάδα, έχει εκκινήσει με πρωτοβουλία της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, καθώς και από ακαδημαϊκούς-ερευνητικούς φορείς.

Επίσης, όπως προκύπτει και μέσα και από τη δική μας εμπειρία της καθημερινής «διάσωσης & προσφοράς τροφίμων», ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις συνεργάζονται με μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και κοινωφελείς φορείς για την πρόληψη της σπατάλης και την επισιτιστική στήριξη ανθρώπων που βρίσκονται σε ανάγκη.

Σε επίπεδο πολιτείας, εκκρεμεί η υιοθέτηση και εφαρμογή δημόσιας πολιτικής για την πρόληψη της σπατάλης τροφίμων, όπως ισχύει σε άλλες χώρες.

Αναμφίβολα, η νομοθετική ρύθμιση (του 2014) σχετικά με την απαλλαγή ΦΠΑ για τις δωρεές τροφίμων σε μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα οργανώσεις με κοινωφελή ή φιλανθρωπικό σκοπό διευκολύνει την αναδιανομή περισσευούμενου φαγητού για κοινωφελή σκοπό.

Αυτό που χρειάζεται είναι μια συνολική στρατηγική που θα καλύπτει όλες τις πολιτικές που άπτονται (άμεσα ή έμμεσα) της σπατάλης τροφίμων, όπως ασφάλεια & υγιεινή τροφίμων, σήμανση τροφίμων και παροχή πληροφοριών στους καταναλωτές, φορολογική/ περιβαλλοντική/ αγροτική/ αλιευτική πολιτική, εκπαιδευτικές και ενημερωτικές δράσεις για μαθητές και το ευρύ κοινό κ.α.)

Επί παραδείγματι, στον τομέα της πολιτικής διαχείρισης αποβλήτων, χρειάζονται τα κατάλληλα οικονομικά εργαλεία (κίνητρα και αντικίνητρα), κατ’ εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», που θα λειτουργούν αποτρεπτικά για την ταφή και αντιστρόφως θα προωθούν την ιεράρχηση της βέλτιστης διαχείρισης των τροφίμων (ανθρώπινη κατανάλωση, ζωοτροφή, παραγωγή/ανάκτηση ενέργειας) και τους στόχους της Κυκλικής Οικονομίας.

Αναμένουμε ότι η Πολιτεία θα κινητοποιηθεί λόγω και των απαιτήσεων του νέου ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου. Συγκεκριμένα, δυνάμει της αναθεωρημένης Οδηγίας για τα απόβλητα -εντός του ευρύτερου πλαισίου δέσμης μέτρων για την Κυκλική Οικονομία, συνοπτικά, τα κράτη μέλη της Ε.Ε. καλούνται να:
• υιοθετήσουν ειδικό πρόγραμμα πρόληψης της σπατάλης τροφίμων στο πλαίσιο των εθνικών προγραμμάτων τους για την πρόληψη αποβλήτων.
• λάβουν μέτρα για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων, συμβάλλοντας στην επίτευξη του αντίστοιχου Στόχου (12.3) για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του ΟΗΕ, που προβλέπει μείωση κατά το ήμισυ της σπατάλης τροφίμων σε επίπεδο λιανικού εμπορίου και καταναλωτών, καθώς και μείωση των απωλειών τροφίμων σε όλο το εύρος της αλυσίδας παραγωγής και διανομής τροφίμων έως το 2030.
• ενθαρρύνουν τη δωρεά και την αναδιανομή τροφίμων, κατά προτεραιότητα για ανθρώπινη κατανάλωση. Για το σκοπό αυτό κάνουν χρήση οικονομικών εργαλείων και κινήτρων προς διευκόλυνση της δωρεάς τροφίμων.
• παρακολουθούν και αξιολογούν την εφαρμογή των μέτρων πρόληψης της σπατάλης τροφίμων.

Φωτογραφία από τη δράση “Μπορούμε στη Λαϊκή”.

Μπορείτε να αναφέρετε κάποιες εφαρμοσμένες (η μη) πολιτικές τις οποίες υποστηρίζει το Μπορούμε; Υπάρχουν αντίστοιχα παραδείγματα ανά τον κόσμο;
Στο Μπορούμε μέλημά μας είναι η ολιστική προσέγγιση έναντι του φαινομένου της σπατάλης τροφίμων. Μέσω των προγραμμάτων μας «Διάσωση & προσφορά τροφίμων», «Μπορούμε στη Λαϊκή» και «Μπορούμε στο Χωράφι», καθημερινά σώζουμε όλα τα είδη τροφίμων ή φαγητό, καθόλο το μήκος της επισιτιστικής αλυσίδας από κάθε πιθανό δωρητή.

Παράληλλα, μέσω του εκπαιδευτικού προγράμαμτος «Μπορούμε στο Σχολείο» και του ενημερωτικού προγράμματος «Καμία Μερίδα Φαγητού Χαμένη» στοχεύουμε στην ευαισθητοποίηση των μαθητών και του ευρύτερου κοινού για το φαινόμενο της σπατάλης και των σοβαρών οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών του επιπτώσεων, καθώς και στην ενημέρωση για την αντιμετώπισή του και την κινητοποίηση συμμετοχής σε δράσεις διάσωσης & προσφοράς τροφίμων.

Μας χαροποιεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι πέρα από την έντονη δραστηριοποίηση της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, αναλαμβάνονται και πρωτοβουλίες διαμόρφωσης πολιτικών για την αντιμετώπιση της σπατάλης τροφίμων σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο θεσμικό επίπεδο.
Έχουμε την τιμή και τη χαρά να συμμετέχουμε στην πλατφόρμα εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις Απώλειες και τη Σπατάλη Τροφίμων, όπου βρισκόμαστε σε διαρκή επικοινωνία με εκπροσώπους πρωτοβουλιών που εφαρμόζονται στην Ε.Ε. (και όχι μόνο) για την πρόληψη της σπατάλης τροφίμων.
Μεταξύ αυτών, νομοθετικές πρωτοβουλίες και εθνικές στρατηγικές, πρακτικές αναδιανομής τροφίμων είτε για εμπορικό είτε για κοινωφελή σκοπό, καινοτόμα προϊόντα και διαδικασίες που αναπτύσσει η ερευνητική και ακαδημαϊκή κοινότητα, εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις ευαισθητοποίησης, πρακτικές αξιοποίησης τροφίμων, όπως η μεταποίηση περισσευούμενων τροφίμων για την παραγωγή διατροφικών προϊόντων υψηλότερης προστιθέμενης αξίας, επανάχρηση των πόρων και βέλτιστη διαχείριση των ρευμάτων καταλοίπων/αποβλήτων ως πρώτες ύλες για την παραγωγή υπο-προϊόντων («βιομηχανική συμβίωση»).

Θα χρειαζόμασταν πολλές σελίδες για να παρουσιάσουμε περιπτωσιολογία των πολυάριθμων καλών πρακτικών και πολιτικών που εφαρμόζονται.
Μεταξύ αυτών, θα θέλαμε ιδιαίτερα να αναφερθούμε στις εθελοντικές συμφωνίες/εθνικές συμμαχίες, καθώς όπως αποδεικνύεται και από την υλοποίησή τους σε άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε., αποτελούν αποτελεσματικό εργαλείο πολιτικής προς την επίτευξη μετρήσιμων αποτελεσμάτων για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων.

Στόχος μας είναι και εργαζόμαστε συστηματικά προς αυτή την κατεύθυνση να εκκινήσει σύντομα και στην Ελλάδα Συμμαχία για την πρόληψη της σπατάλης τροφίμων μέσα από την ανάπτυξη συνεργειών και συνεργασίας των εμπλεκομένων μερών, δηλαδή μεταξύ των αρμόδιων κρατικών αρχών, επιχειρήσεων τροφίμων και εστίασης, της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, και της επιστημονικής & ερευνητικής κοινότητας.

Αν σας δινόταν η δυνατότητα να αλλάξετε κάτι στην ελληνική κυβερνητική πολιτική που κεντρικά πρέπει να διαχειριστεί το θέμα της απώλειας και σπατάλης τροφίμων, τι θα ήταν αυτό;
Όπως προαναφέρθηκε, απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση, η οποία θα καλύπτει όλες τις δημόσιες πολιτικές που άπτονται της σπατάλης τροφίμων, καθώς και δράσεις ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης.

Αναμφίβολα, αυτό που η Πολιτεία καλείται αμέσως να οργανώσει είναι η συλλογή δεδομένων από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Είναι προφανές ότι η αξιόπιστη και συστηματική καταμέτρηση των επιπέδων σπατάλης -σε κάθε στάδιο της αλυσίδας παραγωγής, επεξεργασίας, διακίνησης και κατανάλωσης τροφίμων- αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τον καθορισμό ποσοτικού στόχου μείωσης, καθώς και για τη συνεχή αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των μέτρων προς επίτευξη του στόχου αυτού.

 

————————-

*Ο Χρήστος Βρεττός είναι απόφοιτος B.Sc. Βιοποικιλότητας και Προστασίας των Ειδών από το University College London. Τρέχει την διαδικτυακή πλατφόρμα για περιβαλλοντικά θέματα «The Climate Collective». Γράφει (κυρίως) για κοινωνικο-περιβαλλοντικά ζητήματα.