Το έδαφος της Λατινικής Αμερικής διαθέτει τεράστιες ποσότητες πολύτιμων ορυκτών πρώτων υλών, που είναι απαραίτητες για τις χώρες της ηπείρου και για την παγκόσμια οικονομία. Οι χώρες της Νότιας Αμερικής έχουν μεγάλες εκτάσεις γης και δασών. Κάποιες παράκτιες περιοχές πλούσιες σε ψάρια. Σε αντίθεση με τον υλικό πλούτο της φύσης τους, βρίσκονται τελευταίες, όπως υπολογίζεται στην παγκόσμια οικονομική πρόοδο. Από κοινωνική άποψη, ο πληθυσμός τους χαρακτηρίζεται ως φτωχός.

Η ευρέως διαδεδομένη άποψη στον κόσμο των δυτικών μέσων ενημέρωσης, ότι ο πλούτος των πρώτων υλών δημιουργεί γενική ευημερία, κρύβει το γεγονός ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα το κέρδος έχει κατευθυνθεί μόνο στους δυτικούς δανειστές στις ΗΠΑ και στην ΕΕ. Εκεί είναι που έχουν μεταφερθεί οι αλυσίδες αξίας. Η πρόθεση των μέσων ενημέρωσης είναι σαφής να αποσπά την προσοχή από τις αιτίες των καθυστερούμενων οφειλών. Η οικονομική ανικανότητα των κυβερνήσεων και η διαφθορά ευθύνονται για τη δυστυχία.

Η Βενεζουέλα είναι επί του παρόντος το επίκεντρο της προσοχής των μέσων ενημέρωσης, με μια τάση να κρύβονται οι πραγματικές σχέσεις και η συκοφαντία. Φυσικά, τα fake news δεν λείπουν.

Ο πρώην διευθυντής της κεντρικής τράπεζας της Βενεζουέλας, D.F. Maza Zavala, στο βιβλίο του «Los mecanismos de dependencia» «Οι μηχανισμοί εξάρτησης» – (εκδόσεις Fondo editorial Salvador de la Plaza) περιγράφει τις αιτίες των καθυστερούμενων οφειλών ως ένα σύνολο μηχανισμών με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Με την ανάλυση του ισοζυγίου πληρωμών και των πραγματικών προθεσμιών, δείχνει ότι υπεύθυνοι είναι οι ξένες τράπεζες, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και οι δυτικές πολυεθνικές εταιρείες (GE, GM, VW, Siemens, Monsanto, Odebrecht κλπ.). Οι ρίζες της εξάρτησης βρίσκονται στην αποικιακή κληρονομιά. Σήμερα, οι πρακτικές του νεοφιλελευθερισμού ενισχύουν τις ανισότητες. Το δόγμα Μονρόε των Ηνωμένων Πολιτειών θέτει το πλαίσιο της σύγχρονης συνεργασίας.

Η ανάλυση του Zavala για μεγάλα χρονικά διαστήματα αποδεικνύει ότι υπήρξαν αναγκαστικές εκροές κεφαλαίων στο εξωτερικό. Στην περίπτωση της Βενεζουέλας, βρίσκουμε, μεταξύ άλλων, υπολογισμούς υψηλών επιτοκίων για τραπεζικά δάνεια, συνεχείς πληρωμές για αμοιβές υψηλής τεχνολογίας, μονοπωλιακές ασφαλίσεις και υπηρεσίες θαλάσσιων μεταφορών και λοιπά. Τα αρνητικά υπόλοιπα στο ισοζύγιο πληρωμών κυμάνθηκαν μεταξύ 280 και 300 εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι μόνιμες ταμειακές εκροές από τις σχέσεις μητρικών και θυγατρικών εταιρειών. Τα αρνητικά ποσά έπρεπε να αντισταθμίζονται ετησίως με νέα δάνεια υψηλής απόδοσης. Τα επιτόκια καθορίζονταν από τους οργανισμούς αξιολόγησης οι οποίοι εξαρτώνται από τις τράπεζες. Βαθμολογούνται με C εδώ και χρόνια και έχει αποδειχθεί ότι φθάνουν το 18% ετησίως. Οι συνέπειες οδηγούν σε συνεχή συσσωρευμένη αδυναμία της χώρας. Εμποδίζεται η ταχύτερη εκβιομηχάνιση της χώρας, καθώς και η δημιουργία ιδίων πηγών προστιθέμενης αξίας. Απομένουν λίγα οικονομικά μέσα για την υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση και την έρευνα λόγω των εκροών.

Αξιολογήσεις της Standard & Poor’s (Αύγουστος 2018) | (Φωτογραφία: Iñaki Salazar via wikimedia commons | CC BY-SA 3.0)

Ο Zavala παραθέτει επτά ακόμη μηχανισμούς εξάρτησης:

1. Νομικές αποζημιώσεις και πρόσβαση των πολυεθνικών εταιρειών στις πηγές πρώτων υλών, απαιτήσεις για συμμετοχή της χώρας στις δαπάνες ανάπτυξης, καθώς και φοροαπαλλαγές.
2. Χρήση συνεχών αιτήσεων δανείων για την επιρροή στους εθνικούς προϋπολογισμούς (αιτήματα για ιδιωτικοποιήσεις και ανακατανομή του προϋπολογισμού εις βάρος των κοινωνικών δαπανών).
3. Στρατηγικές δημόσιου χρέους ως επιχειρηματικά μοντέλα για τις δυτικές τράπεζες και τους επενδυτές.
4. Πιστωτικά μονοπώλια, ασφαλιστικά μονοπώλια και υπηρεσίες θαλάσσιων μεταφορών. Αποτροπή της ολοκλήρωσης των οικονομιών των χωρών της Λατινικής Αμερικής μεταξύ τους.
5. Χρήση της αλληλεξάρτησης με τις εθνικές κεφαλαιουχικές ομάδες ως εταίροι για τα δίκτυα των λόμπι, για επιδοτήσεις σε επιχειρήσεις, για χρηματοδοτήσεις και επίσης για τη διαμόρφωση νόμων.
6. Οι συμβουλευτικές υπηρεσίες επί πληρωμή και οι συμβουλές εμπειρογνωμόνων προς τις κυβερνήσεις προσελκύουν χρηματοδοτήσεις από τα δημοσιονομικά ταμεία. Η συμβουλευτική σχετικά με συστημικά ζητήματα δεν οδήγησε σε εναλλακτικές λύσεις που να άλλαξαν ουσιαστικά την οικονομική κατάσταση.
7. Η μετανάστευση προς το εξωτερικό της μορφωμένης νέας γενιάς σε βάρος του κράτους, με αρνητικές συνέπειες. Υπάρχει έλλειψη στρωμάτων με τεχνολογική και οργανωτική εμπειρία για την ανάπτυξη των χωρών και εμπειρογνωμόνων για την οικονομία και τη διοίκηση.

Από τη στιγμή που οι πρόεδροι Μπους, Ομπάμα και Τραμπ ανέλαβαν την εξουσία, οι μηχανισμοί ενισχύθηκαν με νέες κυρώσεις και μποϊκοτάζ. Το παγκόσμιο τραπεζικό δίκτυο και το δίκτυο δολαρίων χρησιμοποιούνται για την αποτροπή νόμιμων μεταφορών χρημάτων στη Βενεζουέλα ή την Κούβα. Με την αυθαίρετη ταξινόμηση των χωρών ως απειλή για τις ΗΠΑ, το οπλοστάσιο νομικών μέσων αυξάνεται σημαντικά.

Οι παραδοσιακές στρατιωτικές βάσεις στον Παναμά, την Κολομβία, τη Βραζιλία και το Γκουαντάναμο στην Κούβα γίνονται διαθέσιμες λόγω της απειλής. Ο στόλος 4 είναι ενεργός. Παραδοσιακά, ο Οργανισμός Λατινοαμερικανικών Κρατών (OAS) έχει πιεστεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες για να διατηρήσει το παλιό σύστημα εξάρτησης. Τα αδέλφια ως προς το πνεύμα και τη δράση της ΕΕ υπερασπίζονται τους μηχανισμούς εξάρτησης.

Χωρίς αλλαγές στους μηχανισμούς, θα είναι δύσκολο για τη Λατινική Αμερική να επιτύχει ισότητα στην παγκόσμια οικονομία. Δυστυχώς, οι ευκαιρίες εξακολουθούν να είναι πολύ λίγες. Σύμφωνα με την Οικονομική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, η Βενεζουέλα εξαρτάται κατά 92% από την εξαγωγή πετρελαίου, η Παραγουάη κατά 90% από τις γεωργικές εξαγωγές και η Χιλή κατά 63% από τις εξορυκτικές εξαγωγές. Οι όροι του εμπορίου επιδεινώνονται εις βάρος της Λατινικής Αμερικής.

Στα μέσα του 20ου αιώνα, η Νικαράγουα, η Γουατεμάλα, η Κούβα, το Περού και η Χιλή προσπάθησαν να ξεφύγουν από τους μηχανισμούς εξάρτησης και τις εκροές χρημάτων. Το Μεξικό πρότεινε ταυτόχρονα στον ΟΗΕ μια «νέα παγκόσμια οικονομική τάξη». Το Μεξικό έλαβε υποστήριξη από τον δεύτερο (σοσιαλιστικό) κόσμο και τον τρίτο (μη ευθυγραμμισμένο) κόσμο. Οι χώρες του πρώτου κόσμου (πρώην αποικιοκράτες και τώρα Δυτικές) σταμάτησαν την ιστορική μεξικανική εναλλακτική λύση στον ΟΗΕ.

Στις αρχές του 21ου αιώνα, ο Ούγκο Τσάβες εκμεταλλεύτηκε τις ευνοϊκές συνθήκες υψηλών τιμών του πετρελαίου για να ανοίξει την πόρτα στις αξίες του ανθρωπισμού, όπως η αυτοδιάθεση, τα ίσα δικαιώματα και τα κοινωνικά ανθρώπινα δικαιώματα για όλα τα κοινωνικά στρώματα της Βενεζουέλας. Η ακραία αντίσταση των ΗΠΑ και των συμμάχων τα επιβραδύνει με όλα τα μέσα μιας μεγάλης δύναμης. Ο Δυτικός κόσμος βλέπει το σύστημά του σε κίνδυνο. Η Βενεζουέλα βασίζεται σε παρόμοιες δυνάμεις από τις χώρες του Φόρουμ του Σάο Πάολο που συναντήθηκαν στο Καράκας τον Ιούλιο του ίδιου έτους. Η αλληλεγγύη από την Ευρώπη είναι περιορισμένη, η Ρωσία και η Κίνα μόνο βοηθούν στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Υπάρχει μια βασική παγκόσμια απαίτηση: καμία εξωτερική στρατιωτική παρέμβαση, η παγκόσμια ανάπτυξη χρειάζεται εναλλακτικές λύσεις για την επιβίωση.

Μια εναλλακτική λύση στους μηχανισμούς εξάρτησης, για παράδειγμα, είναι η ALBA (Βολιβαριανή Συμμαχία των Λαών της Αμερικής), η οποία ιδρύθηκε το 2004 και είναι ανοιχτή σε όλα τα κράτη της Λατινικής Αμερικής. Η ALBA επιδιώκει τη μη κερδοσκοπική συνεργασία μεταξύ των μελών της με μορφές αλληλέγγυας οικονομίας. Τα πρώτα έργα είναι σε εξέλιξη. Η ίδρυση της BANCO SUR (Τράπεζα του Νότου) και η εισαγωγή του κανονιστικού νομίσματος SUCRE στερεί τις ΗΠΑ από την πρόσβαση σε διεθνείς μεταφορές χρημάτων και επιτρέπει στα μέλη να λειτουργούν χωρίς συσσωρευμένα αποθέματα μετρητών.

Από την άλλη πλευρά, η συμφωνία της ΕΕ με τη MERCOSUR (Εμπορικό μπλοκ της Νότιας Αμερικής) το 2019 περιορίζει ελάχιστα τους μηχανισμούς εξάρτησης.

Μετάφραση: Pressenza Athens