Μία συνομιλία με τον ερευνητή Max Yuri Gil (1)

Η προέλευση των παραστρατιωτικών δομών που σήμερα κατέχουν εκτάσεις όπου υπήρχαν δυνάμεις των FARC, πριν τη μετακίνησή τους στις 25 μεταβατικές ζώνες, έρχεται σε συνέχεια των προηγούμενων διαδικασιών αποστράτευσης των ομάδων αυτοάμυνας. Αυτές οι ομάδες σήμερα, καθώς οι ενέργειές τους σχετίζονται με την παράνομη οικονομία, προσπαθούν να μποϊκοτάρουν την εφαρμογή της ειρηνευτικής διαδικασίας και να αποτρέψουν δημοκρατικές αλλαγές σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Από την πλευρά του ο ELN (Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός), που συμμετέχει στο τραπέζι διαπαγματεύσεων στο Κίτο, δεν έχει αποφασίσει ακόμη αν θα θέσει τα θεμέλια της οριστικής συμφωνίας με την κυβέρνηση ή αν θα επωφεληθεί από την πρόοδο που σημειώνει στρατιωτικά, σε περιοχές που παραδοσιακά ανήκαν στη FARC.

Όπως σημείωσε σε προηγούμενο σχόλιό του ο ερευνητής Max Yuri Gil, (http://bit.ly/2rjqiDZ), πρόσφατη έκθεση του Εθνικού Κέντρου Ιστορικής Μνήμης (CNMH) με τίτλο: «Ένοπλες Ομάδες Μετα-αποστράτευσης (2006-2015) Διαδρομές, ρήξεις και συνέχειες», επιβεβαιώνει ότι οι παράνομα ένοπλες μονάδες που δραστηριοποιούνται σε περιοχές όπου υπήρχε παρουσία των FARC (Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας) και οι οποίες στην έκθεση κατατάσσονται περιγραφικά στην κατηγορία «Ένοπλες Ομάδες Μετα-αποστράτευσης»,  «εξακολουθούν να έχουν τον έλεγχο του πληθυσμού και εδαφών που ανήκουν σε συγκεκριμένες περιφέρειες του εθνικού εδάφους και συνεχίζουν να χρηματοδοτούνται μέσω της ικανότητάς τους εμπλοκής σε παλιές και νέες μορφές παράνομης οικονομίας»(2). Παρομοίως, θεωρούνται μεταγενέστερο στάδιο των προηγούμενων παραστρατιωτικών ομάδων ή των ομάδων αυτοάμυνας που «όπως συμβαίνει και με τις FARC, η δράση, η εισχώρηση και η παρουσία τους είναι βαθιά εστιασμένη εδαφικά και έχει επηρεάσει με την πάροδο του χρόνου, συγκεκριμένες εκτάσεις της χώρας μας». (3)

Το ερώτημα που διατυπώνουν οι ερευνητές της εν λόγω έκθεσης, αν δηλαδή πρόκειται για πολιτικο -στρατιωτικές οργανώσεις, ή αν είναι απλά εγκληματικές οργανώσεις υψηλής κλίμακας, έχει ως αφετηρία το γεγονός ότι «η διαδικασία σχεδιασμού κοινωνικών πολιτικών αγνοεί ότι΄η διχοτόμηση ανάμεσα σε πολιτική και έγκλημα είναι ψευδής, ειδικά στην πράξη. Επιπλέον αγνοεί ότι η πολιτική διάσταση δεν εκφράζεται αποκλειστικά στο ιδεολογικό προφίλ των οργανώσεων, αλλά στην ικανότητά τους να καθιερωθούν ως μια αναγνωρισμένη αρχή και να έχουν δεδομένη την υπακοή ανεξάρτητα από τα μέσα πειθούς που εφαρμόζουν». (4)

Σε κάθε περίπτωση, ο τρόπος με τον οποίο σήμερα δραστηριοποιούνται στην επικράτεια σε ένα πλαίσιο εφαρμογής της ειρηνευτικής διαδικασίας με τις FARC, σύμφωνα με το Max Yuri Gil, φαίνεται ότι στοχεύει «να αποτρέψει τον εκδημοκρατισμό της τοπικής εξουσίας. Γιατί οι FARC ως πολιτικός παράγοντας θα ξεκινήσουν να αμφισβητούν τις παραδοσιακές δυνάμεις εξουσίας και με αυτό τον τρόπο είναι σαν να επιστρέφουμε στην ατυχή περίοδο της Πατριωτικής Ένωσης». (5) Και προσθέτει ότι «το κίνητρο της επίθεσης στο UP μπορεί να γίνει κατανοητό μόνο ως μια ένωση των περιφερειακών ελίτ που το αντιμετωπίζουν ως απειλή της παραδοσιακά πελατειακής εξουσίας τους».

Ως εκ τούτου, για τον Gil «αυτό που βλέπουμε είναι το έργο της δολοφονίας και του εκφοβισμού με την προοπτική μελλοντικών συγκρούσεων, δηλαδή, το μήνυμα που στέλνουν οι FARC θα μπορούσε να είναι: «Εδώ δεν είστε ευπρόσδεκτοι, δεν θα μπορέσετε να συμμετέχετε και θα σας σκοτώσουμε». Αυτό για τον Gil είναι εμφανές σε περιοχές όπως οι Cauca, Urabá και Caquetá. Σύμφωνα με το CEARC (Κέντρο Δεδομένων για την Ανάλυση Συγκρούσεων), από την έναρξη εφαρμογής της Διαδικασίας, μέχρι τώρα δύο μέλη των FARC έχουν δολοφονηθεί και πέντε συγγενείς ανταρτών, παράλληλα με τη συστηματική δολοφονία κοινωνικών ηγετών και υπερασπιστών των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στην περίπτωση αυτή ο Gil ισχυρίζεται: «Δεν είναι οι ίδιες παραστρατιωτικές ομάδες που είχαμε συνηθίσει να βλέπουμε στο παρελθόν, αλλά δεν μπορείς να πεις ότι δε μοιάζουν και καθόλου. Υπάρχουν συνέχειες και μεταλλάξεις». Για το λόγο αυτό, η έκθεση του CNMH ισχυρίζεται ότι  «η αναδιάρθρωση των ένοπλων ομάδων μετα-αποστράτευσης δεν ήταν το αποτέλεσμα μιας χαοτικής διαδικασίας, ούτε ένα σχέδιο που υλοποιήθηκε αριστοτεχνικά από μια ομάδα παραστρατιωτικών που αποφάσισαν να πάρουν και πάλι τα όπλα». (7)

Όσον αφορά τη δύναμη και την ικανότητα που έχει σήμερα η επονομαζόμενη «Φατρία του Κόλπου» (8), να πραγματοποιήσει μία δράση αποσταθεροποίησης που θέτει σε κίνδυνο τη «Διαδικασία για την Ειρήνη», ο Max Yuri σχολιάζει ότι «μιλάμε για μία δομή που έχει πλέον περίπου επτά χρόνια, που επιβιώνει και δρά σε ένα τόξο που εκτείνεται από το Cesar, τις Guajira, Atlántico, Magdalena, Bolívar, Córdoba, Sucre, Antioquia, Chocó, Valle del Cauca, Cauca και Nariño». Μέχρι στιγμής, η δραστηριοποίησή της αποδεικνύεται από τις δολοφονίες διεκδικητών γης, τον εκβιασμό ηγετών και οργανώσεων της ζώνης επιρροής της και το επονομαζόμενο Plan Pistola, ενάντια σε μέλη των Δυνάμεων Ασφαλείας.

Για τον Gil, η Φατρία του Κόλπου «είναι αυτή τη στιγμή η μεγαλύτερη και πιο ισχυρή από τις ένοπλες ομάδες που υπάρχουν στη χώρα», και ταυτόχρονα αντιπροσωπεύει τη συνέχεια των ομάδων αυτοάμυνας και, το εξηγεί κάπως έτσι: «Αυτοί οι Urabeños είναι τα παιδιά των λιποτακτών και των επανοπλισμένων της διαδικασίας του Bloque Bananero (9) και του Bloque Élmer Cárdenas (10) , που με τη σειρά τους, ήταν αυτοί που αποτελούσαν την ομάδα που είχε υπό τις διαταγές του ο επονομαζόμενος «Don Mario» (11). Κέντρο της ισχύος τους αποτελεί ο έλεγχος της διακίνησης ναρκωτικών και ο έλεγχος της περιοχής.

H ικανότητά τους αποδεικνύεται από την παρουσία τους σε μία από τις σημαντικότερες πόλεις της χώρας: το Medellín. Εκεί, όπως επιβεβαιώνει ο Gil: «ελέγχουν τουλάχιστον τη μισή μητροπολιτική περιοχή». Από εκεί έχουν δημιουργήσει ένα σύστημα franchise για τον εδαφικό έλεγχο, μέσω του οποίου μπορούμε να καταλάβουμε, τονίζει ο Gil, ότι «οι Los Chatas(12), που είναι μία συμμορία του Bello(13), έχουν τελικά παρουσία στις Caucasia, Remedios και Vegachí», δήμους που ανήκουν στις επιμέρους περιοχές της Bajo Cauca και  βορειοανατολικά του διαμερίσματος της Antioquia.

Την παρούσα στιγμή, σχετικά με τη συνύπαρξη τους στην περιοχή με έναν άλλο ισχυρό και ένοπλο παράγοντα, την Oficina de Envigado (14), o Gil εξηγεί ότι «οι Urabeños τους πήραν τα πάντα γύρω από την κοιλάδα Aburrá (15). Νοτιοδυτικά, Ανατολικά, Βόρεια  και Βορειοδυτικά. Αν αποφασίσουν να στραγγαλίσουν και την κοιλάδα Aburrá,  έχουν τη δυνατότητα να το κάνουν».

Όσον αφορά  λοιπόν, στη δύναμη των δράσεων της Oficina de Envigado, ο Gil παρατηρεί ότι στη χώρα υπάρχουν και άλλες ομάδες όπως οι Águilas Negras, οι Nueva Generación που βρίσκονται στο Νότο της Κολομβίας, οι Renacer που βρίσκονται Νοτιοδυτικά και κάποιοι που καλούνται La Firma και βρίσκονται στη Βuenaventura και το Nariño”. Ο Max Yuri Gil αναγνωρίζει ότι εν μέσω της πολυπλοκότητας που προϋποθέτει το να αντιληφθεί κανείς το φαινόμενο αυτών των ομαδοποιήσεων στην Κολομβία σήμερα, οργανώσεις όπως η Oficina de Envigado, «δεν είναι πλέον η μεγάλη δομή που ήταν πριν από μια δεκαετία» και επιπλέον  «συρρικνώθηκε γιατί κατακερματίστηκε η δύναμή της. Είναι συγκεντρωμένη πλέον σε δύο πράγματα: Στη μικρο-διακίνηση στο Medellín και στον έλεγχο ορισμένων διαδρομών των ναρκωτικών προς το Μεξικό καθώς και διατήρηση του ελέγχου ενός σημαντικού μέρους των συμμοριών του Medellín».

Αναφορικά με το ELN (Εθνικό Απελευθερωτικό Στρατό), ο Gil λέει ότι «υπάρχουν λόγοι που γεννούν αμφιβολίες σχετικά με την πρόθεσή του να προχωρήσει αποφασιστικά σε μία ειρηνευτική συμφωνία. Και πιο συγκεκριμένα για τρεις λόγους: ο πρώτος είναι επειδή πιστεύουν ότι θα διαπραγματευτούν την επανάσταση γύρω από ένα στρογγυλό τραπέζι και δεν κατεβάζουν τις προσδοκίες τους σε μία πιο ρεαλιστική και εφικτή ατζέντα. Δεύτερον, λένε ότι το Κράτος δεν θα ικανοποιήσει ούτε τους FARC, ούτε και αυτούς, οπότε δεν πρόκειται να καταθέσουν τα όπλα μέχρι το Κράτος να τους ικανοποιήσει πλήρως. Και ο άλλος λόγος είναι ότι είδαν στην έξοδο των FARC από τον ανταγωνισμό σα μία πιθανότητα για να κατακτήσουν νέα εδάφη. Αυτό είναι πολύ εμφανές στο Chocó και σε τομείς της Cauca».

Σε αντίθεση με τη διαδικασία με τον ELN, ο Gil καταλήγει ότι «οι FARC πείστηκαν ότι με τον ένοπλο αγώνα δεν θα είχαν την ευκαιρία να πετύχουν και πολλά και ότι σε αυτή τη χώρα, σε 10 με 15 χρόνια δράσης στη νομιμότητα, στην καλύτερη περίπτωση θα μπορούσαν να είναι ένας πόλος εξουσίας, σε συνεργασία με κάποιο άλλο μπλοκ. Όμως ο ELN δεν είναι σε αυτό το σημείο. Και αναφορικά με  το ρόλο του κράτους ο Gil λέει ότι «θέλει να αποστρατεύσει τους αντάρτες και να κάνει μικρές αλλαγές. Όμως αν ο ουριβισμός κερδίσει τις επόμενες κοινοβουλευτικές εκλογές και τις επόμενες προεδρικές, δεν πρόκειται να έχουμε εφαρμογή της συμφωνίας. Εκτός αυτού, οι FARC κατανόησαν ότι η ιστορική στιγμή στη Λατινική Αμερική δεν ευνοεί τον ένοπλο αγώνα, αλλά τον πολιτικό».

Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο για την εφαρμογή της Συμφωνίας για την Ειρήνη (16), η πρόοδος των συμφωνιών φτάνει μόλις στο 12,7%, όταν κατά τον Gil θα έπρεπε να ήταν γύρω στο 60 με 70%. Σύμφωνα με την έκθεση που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό El Espectador, «σε περιπτώσεις όπως η Πλήρης Αγροτική Μεταρρύθμιση η πρόοδος είναι στο 3,3%, στη διάλυση του παραστρατιωτισμού είναι στο 4% και στην εμπορευματοποίηση των αγροτικών προϊόντων στο 0%. Σε αυτά τα στοιχεία προστίθεται η έλλειψη πολιτικής βούλησης που έχει εμποδίσει μία μεγαλύτερη πρόοδο. Μέχρι σήμερα έχουν εγκριθεί δύο νομοθετικές πράξεις, δύο νόμοι, τέσσερα σχέδια νόμου και οκτώ διατάγματα. Η αναβολή των συνομιλιών για τα απαραίτητα νομοσχέδια για την εφαρμογή τους, αντικατοπτρίζει την απουσία πολιτικής βούλησης που απαιτεί μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών ώστε το Κογκρέσο να κάνει το καθήκον του» (17). Σε αυτό πρέπει επίσης να προσθέσουμε την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου που έβαλε φρένο στο μηχανισμό Fast Track που θα επιβραδύνει την πρόοδο στο Κογκρέσο σχετικά με τη νομοθετική εφαρμογή των συμφωνιών που επιτεύχθηκαν στην Αβάνα. (18)

Τέλος, όπως καταγράφεται από τους ερευνητές της έκθεσης της CNMH, αναφορικά με τους GAPD, «αυτές οι ομάδες εκφράζουν πολύ καλά μία από τις πιο δύσκολες προκλήσεις στον τομέα διαχείρισης της γης έπειτα από ένοπλες διαμάχες: το αν το κράτος είναι σε θέση να υποκαταστήσει με επιτυχία τον έλεγχο, την τάξη και την εφαρμογή που για χρόνια άσκησαν διάφορες ένοπλες δυνάμεις στα μήκη και τα πλάτη του εθνικού εδάφους (19)»

 

Σημειώσεις

(1) Ο Max Yuri Gil είναι κοινωνιολόγος και Διδάκτορας στην Πολιτική Επιστήμη στο Πανεπιστήμιο της Antioquia. Είναι επίσης υποψήφιος Διδάκτωρ Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών του Εθνικού Πανεπιστημίου της Κολομβίας στο Μεντεγίν. Το ερευνητικό του έργο έχει αναπτυχθεί κυρίως σε θέματα που σχετίζονται με την ολιστική προσέγγιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τη βία, τις ένοπλες συγκρούσεις και την κοινωνική  συνύπαρξη.

(2) Για να κατεβάσετε την πλήρη έκθεση: http://www.centrodememoriahistorica.gov.co/informes/informes-2017/grupos-armados-posdesmovilizacion

(3)Ibid

(4)Idem

(5)Πατριωτική Ένωση (UP). Αριστερό πολιτικό κόμμα της Κολομβίας που ιδρύθηκε το 1985 και το οποίο θα αποτελούσε την πολιτική πλατφόρμα για τα μέλη των ομάδων των ανταρτών που συμμετείχαν στην ειρηνευτική διαδικασία με την κυβέρνηση του Belisario Betancur (1982-1986), που θα έκαναν τη μετάβαση τους στην πολιτική ζωή και μετέφεραν την ατζέντα τους στην πολιτική σκηνή. Μετά την πρώτη τους εκλογή, όπου έτυχαν μεγάλης υποστήριξης από το λαό στις κάλπες, ξεκίνησε η συστηματική εξόντωση των εκλεγμένων μελών τους σε όλη τη χώρα. Διάφορες έρευνες και καταδικαστικές αποφάσεις για αυτές τις περιπτώσεις έχουν δείξει την εμπλοκή των κρατικών παραγόντων σε συνεργασία με τις παραστρατιωτικές ομάδες για την εκτέλεση ηγετών, ακτιβιστών και υποστηρικτών της UP.

(6)Ολόκληρη η έκθεση: Blog CERAC http://blog.cerac.org.co/monitor-del-cese-el-fuego-bilateral-y-de-hostilidades-8

(7)  http://www.centrodememoriahistorica.gov.co/informes/informes-2017/grupos-armados-posdesmovilizacion

(8) Θεωρείται από τις αρχές της Κολομβίας η μεγαλύτερη εγκληματική ομάδα της χώρας, σύμφωνα με τον αριθμό των ατόμων που συνδέονται μ’ αυτήν και τις περιοχές όπου δραστηριοποιούνται. Ανακύκλωση των απόστρατων ομάδων αυτοάμυνας με επικεφαλής τους αδελφούς Castaño, ασχολούνται με τη διακίνηση ναρκωτικών, τις δολοφονίες μελών των σωμάτων ασφαλείας, τους εκβιασμούς, τους εκφοβισμούς, τις απαγωγές και τις αναγκαστικές εκτοπίσεις.

(9) Παραστρατιωτική οργάνωση με παρουσία στους Δήμους Turbo, Apartadó, Chigorodó και  Carepa. Δείτε εδώ την πλήρη έκθεση: http://www.verdadabierta.com/victimarios/832-bloque-bananero

(10) Παραστρατιωτική οργάνωση που δραστηριοποιείται κυρίως στους δήμους San Pedro, San Juan, Necoclí, Arboletes, και Urabá. Δείτε εδώ την πλήρη έκθεση: http://www.verdadabierta.com/victimarios/los-bloques/416-bloque-elmer-cardenas-de-uraba-

(11) Daniel Rendón Herrera, με κωδικό όνομα ‘’Don Mario’’ αδελφός του επίσης παραστρατιωτικού ηγέτη Freddy Rendón Herrera με το ψευδώνυμο «ο Γερμανός». Ήταν δεύτερος στην ιεραρχία της οργάνωσης Élmer Cárdenas και ανεδείχθη σε έναν από τους πλέον καταζητούμενους ανθρώπους στην Κολομβία και συνελήφθη το 2009 στην Necocli (Antioquia). Ολόκληρη η ιστορία: http://www.semana.com/nacion/conflicto-armado/articulo/esta-historia-criminal-don-mario/102071-3

(12) Θεωρείται μία από τις πιο ισχυρές δομές της κοιλάδας Aburra και έχει συνδεθεί με την Oficina de Envigado. Το 2015 συμπεριλήφθηκε στη λίστα Κλίντον για την Υπηρεσία κατά των Ναρκωτικών και το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών.

(13) Bello (Antioquia). Δήμος που βρίσκεται βόρεια της κοιλάδας Aburrá, κοντά στην πόλη Medellín.

(14) Μια από τις μακροβιότερες εγκληματικές οργανώσεις με δράση σε εθνικό επίπεδο. Έχει συνδεθεί με το εμπόριο ναρκωτικών και παραστρατιωτικές δράσεις. Η εμφάνισή της είναι συνδεδεμένη με το καρτέλ του Μεντεγίν, επίσης αποδίδουν την ίδρυσή της στον άρχοντα των ναρκωτικών, Πάμπλο Εσκομπάρ. Για να διαβάσετε περισσότερα: http://www.verdadabierta.com/narcotrafico/5745-las-vueltas-de-la-oficina-de-envigado

(15) Μία από τις 9 υποπεριοχές που απαρτίζουν το διαμέρισμα της Antioquia, το οποίο αποτελείται από 10 δήμους στους οποίους ανήκουν οι πόλεις Medellín, Envigado και Bello.

(16) Το Παρατηρητήριο για την Παρακολούθηση της Συμφωνίας για την Ειρήνη, είναι μια πρωτοβουλία προώθησης της συμμετοχής και της κοινωνικής επιρροής στην εφαρμογή της Τελικής Συμφωνίας για την Παύση των Ένοπλων Συγκρούσεων και την Οικοδόμηση μίας Σταθερής και Διαρκούς Ειρήνης.

(17) Απόσπασμα από το περιοδικό El Espectador: http://colombia2020.elespectador.com/pais/la-implementacion-legal-del-acuerdo-de-paz-solo-ha-avanzado-en-un-127

(18)  http://www.semana.com/nacion/articulo/fast-track-corte-constitucional-tumba-voto-en-bloque/525563

(19)  http://www.centrodememoriahistorica.gov.co/informes/informes-2017/grupos-armados-posdesmovilizacion

 

Φωτογραφίες: Sandra Ramírez Giraldo / Focos Narrativos