Σκηνή πρώτη: Ένα μικρό παιδί την ώρα που παίζει, χτυπάει το χέρι του. Κλαίγοντας τρέχει προς τη μαμά του. Εκείνη το παίρνει αγκαλιά, του μιλάει γλυκά και χαιδεύει γύρω από το χτύπημα. Το κλάμα σταματάει και η έκφραση του πόνου σταδιακά εξαφανίζεται. Γυρνάει στο παιχνίδι του.
Τι προκάλεσε το κλάμα; Ο πόνος και ίσως το ξάφνιασμα από τον πόνο. Σε πολύ μικρές ηλικίες ο πόνος δεν έχει καταγραφεί σαν εμπειρία ώστε να τον αναγνωρίζει και να κάνει λογικούς συνειρμούς.
Τι έφερε την ανακούφιση; Η παρηγοριά[1] της μαμάς ή το χάδι; Πιθανότατα και τα δύο.

Σκηνή δεύτερη: Ένας ενήλικας διαβάζει ένα βιβλίο. Ξαφνικά νιώθει έναν πόνο στο γόνατο. Ασυναίσθητα τρίβει την περιοχή γύρω από το γόνατο συνεχίζοντας το διάβασμα. Η όψη του δείχνει οτι έχει ανακουφιστεί από τον πόνο.
Τι έφερε την ανακούφιση; Το οτι η προσοχή του ήταν εστιασμένη σ αυτό που διάβαζε ή το τρίψιμο της περιοχής γύρω από το σημείο που πόνεσε; Πιθανότατα και τα δύο.

Σκηνή τρίτη: Ένας γιατρός, ο Dr. W. Fitzgerald, ΩΡΛ-χειρουργός, στις Η.Π.Α, στις αρχές του 19ου αιώνα, παρατηρεί πως οι ασθενείς του όταν πονάνε σφίγγουν δυνατά τα χέρια τους στα μπράτσα της πολυθρόνας. Αναρωτιέται γιατί. Τι προκαλεί η πίεση που ασκείται στα δάχτυλά τους; Δοκιμάζει να ασκήσει αντίστοιχη πίεση στα δάχτυλα με λαβίδες και ανακαλύπτει πως προκαλείται αναισθητικό αποτέλεσμα σε κάποιες περιοχές του στόματος. Η έρευνά του, σε συνεργασία με συναδέλφους του, κρατάει αρκετά χρόνια και οδηγεί στη διατύπωση της “Θεωρίας των Ζωνών”[2] σύμφωνα με την οποία αν υπάρχει πόνος σε κάποια περιοχή του σώματος, τότε με άσκηση πίεσης σε οποιοδήποτε άλλο σημείο της ίδιας ζώνης, προκαλείται αναλγητικό αποτέλεσμα. Δεν μπορεί να εξηγήσει τον ακριβή μηχανισμό δράσης αλλά παρατηρεί και καταγράφει την αποτελεσματικότητα της μεθόδου σε ένα ευρύ φάσμα περιστατικών.

Σκηνή τέταρτη: Δυο γιατροί, οι Dr. R. Melzack και Dr. D.Wall, στο ΜΙΤ, το 1965 διατυπώνουν τη “Θεωρία Πύλης Ελέγχου του Πόνου” (Gate Control Theory of Pain), η οποία ήρθε να δώσει απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα σχετικά με τη φυσιολογία του πόνου και θεωρείται δικαίως ως μια από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις του 20ου αιώνα. Σύμφωνα μ αυτή, τα ανώδυνα απτικά ερεθίσματα μπορούν να τροποποιήσουν την αντίληψη και να αναστείλουν τη μετάδοση του μηνύματος πόνου στον εγκέφαλο. Σε αυτές τις λειτουργίες το κυρίως εμπλεκόμενο σύστημα είναι το νευρικό.
Το άγγιγμα, η πίεση, η τριβή και όσα περιλαμβάνονται σ’ αυτό που ονομάζουμε “απτικό ερέθισμα” μπορούν να ανακουφίσουν τον πόνο. Αυτό δε σημαίνει πως βρέθηκε η λύση στο τεράστιο πρόβλημα της ανθρωπότητας που λέγεται πόνος. Σημαίνει πως μπορεί να προστεθεί στη φαρέτρα μας ένα ακόμα εργαλείο που βοηθά στην ανακούφιση του πόνου. Ο βαθμός και η διάρκεια του αναλγητικού αποτελέσματος εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες όπως η αιτία και η χρονιότητα του πόνου, συνοδά συμπτώματα, συν-νοσηρότητες κ.ά.

Η επίδραση των απτικών ερεθισμάτων στο νευρικό σύστημα δεν αφορά μόνο τον πόνο και την ανακούφισή του. Μπορούμε να την αντιληφθούμε σε πολλές πτυχές της καθημερινότητάς μας, αν θυμηθούμε, για παράδειγμα, αγγίγματα που μας δημιούργησαν ανεξήγητη συγκίνηση, θαλπωρή, ταραχή, ηρεμία, έλξη, εκνευρισμό, ένταση, αρνητική διάθεση και τάση να απομακρυνθούμε απ αυτό, σχεδόν αντανακλαστικά. Πώς μπορεί ένα απτικό ερέθισμα να επιδρά στον ψυχισμό μας και να δημιουργεί αισθήματα όπως τα παραπάνω;

Το δέρμα είναι το κύριο όργανο λήψης απτικών ερεθισμάτων. Το νευρικό σύστημα είναι αυτό που επεξεργάζεται αναλύει και δίνει εντολές αντίδρασης σε απτικά ερεθίσματα και επιτελεί ανώτερες λειτουργίες που σχετίζονται με τον ψυχισμό και τη νόηση (συναισθήματα, μάθηση, μνήμη).
Δεν είναι λεκτική υπερβολή να πούμε πως η σχέση δέρματος – νευρικού συστήματος είναι αρχέγονη.

Η πρωταρχική σύνδεση ξεκινά μόλις στις 2 1/2 εβδομάδες της κύησης, όπου έχουν δημιουργηθεί τρεις στιβάδες κυττάρων -γνωστά ως βλαστικά κύτταρα- από τις οποίες θα σχηματιστούν όλα τα όργανα του σώματος (οργανογέννεση). Μια απ’ αυτές τις στιβάδες είναι το εξώδερμα (έξω βλαστικό δέρμα) και από τα κύτταρα που την αποτελούν δημιουργούνται το δέρμα και το νευρικό σύστημα (εγκέφαλος, νωτιαία χορδή, νεύρα) καθώς και αδένες του στόματος, τα όργανα των ειδικών αισθήσεων, τα επινεφρίδια, τα νύχια και τα μαλλιά.

Η απτική επικοινωνία, όπως και άλλες μορφές επικοινωνίας, έχει τη δική της θέση και σημειολογία σε διάφορους πολιτισμούς και κοινωνίες. Η απόσταση ή η εγγύτητα σε καθημερινές κοινωνικές και οικογενειακές εκδηλώσεις όπως ο χαιρετισμός και η χειραψία αποτελούν ενδεικτικά στοιχεία για τους όρους αυτής της επικοινωνίας σε διαφορετικούς πολιτισμούς, χώρες και εποχές.
Σε θεραπευτικό επίπεδο, οι θεραπευτές της εποχής μας και της δυτικής κοινωνίας κατά βάση, απέχουν και αρνούνται το άγγιγμα. Όταν υπάρχει δε, είναι τόσο-όσο επιβάλλει η διαγνωστική διαδικασία.

Η θετική επίδραση τεχνικών που εμπεριέχουν απτικά ερεθίσματα, όπως η Ρεφλεξολογία ή η μάλαξη θεωρείται από πολλούς ως placebo (εικονική). Πιθανόν αυτό να ισχύει σε ένα βαθμό. Όμως υπάρχουν πλέον σαφείς και αδιαμφισβήτητες βιολογικές ερμηνείες που την καθιστούν πραγματική και όχι εικονική, παρόλο που το φαινόμενο placebo δεν είναι διόλου απλό και ευκαταφρόνητο. Αντιθέτως είναι πολύ ισχυρό και χρησιμοποιείται ως ελεγκτικός – συγκριτικός μηχανισμός της αποτελεσματικότητας ενός φαρμάκου.

Είναι πολλά ακόμα τα ανεξερεύνητα πεδία στον τομέα της φυσιολογίας του νευρικού συστήματος. Η επιστήμη του Νού και ό,τι αποκαλούμε “Νευροεπιστήμη”, είναι σχετικά νέο πεδίο έρευνας και γνώσης και ελπιδοφόρο για την κατανόηση πολλών ανώτερων λειτουργιών του ανθρώπου που μέχρι στιγμής μπορούμε μόνο να παρατηρούμε οτι συμβαίνουν.

 

[1] Παρηγοριά: η ανακούφιση, ο μετριασμός της λύπης, της θλίψης, του ψυχικού πόνου που προκαλείται από κάτι δυσάρεστο.
[2] Η “Θεωρία των Ζωνών” αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία αναπτύχθηκε η τεχνική που σήμερα είναι γνωστή ως Ρεφλεξολογία.