Με αφορμή την ανοιχτή διαδικτυακή διαβούλευση που έχει ξεκινήσει το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας για την κοινωνική αντιπαροχή, και η οποία ολοκληρώθηκε στις 20/8/2025, επιμελούμαστε μια σειρά από δημοσιεύσεις για να φωτίσουμε πτυχές της αντιπαροχής, του μοναδικού αυτού ελληνικού φαινομένου της μεταπολεμικής περιόδου αλλά και της ανάγκης για στέγη, ως απάντηση στο σχέδιο νόμου της κυβέρνησης.
Το σημερινό κείμενο αφορά άρθρο του Πάνου Κοσμά, δημοσιευμένο στις 21/08/2025, στην Εφημερίδα των Συντακτών, το οποίο ασχολείται με τις συνέπειες που υπέστησαν οι κοινωνικές πολιτικές στέγασης με την κατάργηση του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας από το 2012 και τους λόγους που έχει χτυπηθεί η πρόσβαση σε προσιτή στέγη. Το κείμενο περιλαμβάνει μερικά από τα σημεία σημαντικής μελέτης με κοστολογημένη πρόταση από τον Πανελλήνιο Σύλλογο Υπαλλήλων ΟΑΕΔ, η οποία μάλιστα κατατέθηκε εμπρόθεσμα και στην εν λόγω διαβούλευση.
H Ελλάδα είναι μία από τις λίγες χώρες της Ε.Ε. που η στεγαστική κρίση έχει χτυπήσει κόκκινο. Την τελευταία τετραετία καταγράφεται ένα κρεσέντο αύξησης των τιμών κατοικιών αλλά και των ενοικίων που κάνει την κατοικία δυσπρόσιτη για την πλειονότητα των λαϊκών νοικοκυριών, με το κόστος κατοικίας να δεσμεύει σημαντικό ποσοστό του εισοδήματός τους.
Ωστόσο, παρ’ όλο που η οξύτητα του προβλήματος του έχει εξασφαλίσει κεντρική θέση στη δημόσια συζήτηση, η απουσία αναφορών σε προγράμματα κοινωνικής κατοικίας είναι εκκωφαντική. Η κυβέρνηση της Ν.Δ., ανάδοχος της «λογικής» των μνημονίων, τα αποθέτει όλα στην αγορά, με παρεμβάσεις που αντί να μετριάζουν την ένταση του προβλήματος το επιδεινώνουν. Ακόμη και η έννοια της κοινωνικής κατοικίας είναι γι’ αυτήν ξένη, με συνέπεια να μην αξιοποιούνται καν οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης γι’ αυτόν τον σκοπό.
Γράφημα που δημοσιεύθηκε στην ΕΦΣΥΝ, 21/08/2025.
Σε ένα τέτοιο τοπίο και εν όψει της ΔΕΘ, όπου το πολυθρύλητο κυβερνητικό «πακέτο» μέτρων θα περιλαμβάνει και μέτρα για τη στεγαστική κρίση, ο Πανελλήνιος Σύλλογος Υπαλλήλων ΟΑΕΔ – τ. ΟΕΚ δημοσιοποίησε χθες ερευνητική εργασία για τις αιτίες της στεγαστικής κρίσης, η οποία καταλήγει σε αναλυτική και κοστολογημένη πρόταση για πρόγραμμα κοινωνικής κατοικίας.
Οι βασικές αιτίες
Οταν πρόκειται για τιμές που διαμορφώνονται στην αγορά, η σχέση προσφοράς και ζήτησης είναι κρίσιμη. Οταν η προσφορά δεν ανταποκρίνεται στην αυξημένη ζήτηση, το αποτέλεσμα είναι η αύξηση των τιμών – που η κερδοσκοπία τις προσαυξάνει καταχρηστικά.
Πώς αυξάνεται η ζήτηση για κατοικία (αγορά ή ενοικίαση); Συνήθως γίνεται αναφορά μόνο στην εξωτερική ζήτηση, που τροφοδοτείται είτε από τον τουρισμό (με τη στενή ή την ευρεία έννοια) ή από προγράμματα όπως η Golden Visa. Ομως ακόμη σοβαρότεροι μοχλοί αύξηση της ζήτησης είναι εσωτερικοί. Ο βασικότερος εξ αυτών είναι η ραγδαία μείωση του ποσοστού ιδιοκατοίκησης, που μετριέται σε 20 ποσοστιαίες μονάδες από το 2005 μέχρι σήμερα: το 2005 ήταν 84,6% και το 2024 είχε μειωθεί σε 69,7%. Αυτό σημαίνει ότι 620-630 χιλιάδες νοικοκυριά έχασαν την ιδιόκτητη κατοικία τους και «βγήκαν στο νοίκι». Από αυτόν και μόνο τον παράγοντα η ζήτηση αυξήθηκε σημαντικά και πάντως περισσότερο απ’ ό,τι εξαιτίας της εξωτερικής ζήτησης (τουρισμός και Visa).
Από τη συνολική μείωση της ιδιοκατοίκησης περίπου 300.000 σπίτια εκτιμάται ότι είναι υπό τον έλεγχο των τραπεζών και των funds – να γιατί η σημασία αυτού του παράγοντα υποβαθμίζεται ή και εξαφανίζεται…
Στις υπόλοιπες αιτίες που αυξάνουν τη ζήτηση, πέρα από τις προαναφερθείσες που σχετίζονται με την εξωτερική ζήτηση (τουρισμός και αγορές κατοικιών από το εξωτερικό συν Golden Visa), η ερευνητική εργασία του ΠΑΣΥΠΟ αναδεικνύει και έναν εσωτερικό παράγοντα κοινωνικού χαρακτήρα: την αύξηση την τελευταία δεκαετία του αριθμού των μονοπρόσωπων νοικοκυριών κατά 339.972. Αυτό σημαίνει πως για τον ίδιο πληθυσμό απαιτούνται περισσότερες κατοικίες.
Κατάργηση του ΟΕΚ
Ολα τα μέτρα της κυβέρνησης, ιδιαίτερα τα πλέον προβεβλημένα (προγράμματα «Σπίτι μου Ι» και «Σπίτι μου ΙΙ»), στην πραγματικότητα αύξησαν τις τιμές επειδή αυξήθηκε η ζήτηση για τις συγκεκριμένες κατηγορίες κατοικιών. Η επιστροφή ενός ενοικίου κάθε Νοέμβριο, που ξεκινάει από φέτος, επίσης αύξησε τις τιμές, καθώς οι ιδιοκτήτες φρόντισαν να συμμετάσχουν στη… μοιρασιά αυξάνοντας τις τιμές. Τα προγράμματα «Ανακαινίζω – νοικιάζω» και τα μέτρα για το rbnb αποδείχτηκαν αναιμικής επίδρασης. Τώρα αναμένονται οι κυβερνητικές ανακοινώσεις στη ΔΕΘ, οι οποίες όμως δεν πρόκειται να αποφύγουν την πεπατημένη.
Τι λείπει απελπιστικά από τα κυβερνητικά μέτρα; Ενα δημόσιο πρόγραμμα κατασκευής κοινωνικής κατοικίας που θα αυξήσει ουσιαστικά την προσφορά. Οταν από τη μια η εισοδηματική δυσχέρεια την περίοδο των μνημονίων αλλά και μέχρι σήμερα βγάζει μαζικά νοικοκυριά στο νοίκι και από την άλλη η εξωτερική ζήτηση αυξάνεται, η έλλειψη ενός σοβαρού προγράμματος κατασκευής προσιτής κοινωνικής κατοικίας διατηρεί όλη την οξύτητα του προβλήματος.
Ο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ), που καταργήθηκε το 2012 για να λεηλατηθεί η περιουσία του και να «ωριμάσει η αγορά κατοικίας», κατασκεύασε στη διάρκεια της λειτουργίας του περισσότερες από 50.000 κατοικίες που παραχωρήθηκαν σε οικογένειες εργαζομένων και κάλυψε τις ανάγκες εκατοντάδων χιλιάδων κατοικιών με την εκπόνηση στεγαστικών προγραμμάτων και την κατασκευή κατοικιών. Συνολικά συνέβαλε στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος 700.000 οικογενειών με νέες κατοικίες ή μέσω χαμηλότοκων δανείων.
Με την κατάργησή του εξοβελίστηκε από τις κυβερνητικές πολιτικές και οποιαδήποτε μέριμνα για κοινωνική κατοικία.
Πρόταση ΠΑΣΥΠΟ
Με την προαναφερθείσα ερευνητική εργασία της η ΠΑΣΥΠΟ επαναφέρει το ζήτημα της κοινωνικής κατοικίας καταθέτοντας συγκεκριμένη πρόταση:
● Δημιουργία Ειδικού Ταμείου Προσιτής Στέγασης.
● Χρηματοδότησή του μέσω: του ΠΔΕ (0,7 δισ. ευρώ), ευρωπαϊκών κονδυλίων (0,8 δισ. ευρώ), αποθεματικών ΟΕΚ και ροών αποπληρωμής δανείων (0,2 δισ. ευρώ), νέου φόρου στέγασης στις μεγάλες περιουσίες και τα υψηλά εισοδήματα (0,7 δισ. ευρώ), νέου φόρου στις τράπεζες (0,3 δισ. ευρώ), νέου φόρου στις βραχυχρόνιες μισθώσεις (0,2 δισ. ευρώ), νέου φόρου στο πρόγραμμα Golden Visa (0,1 δισ. ευρώ) .
● Το 40% του προϋπολογισμού των 3,2 δισ. ευρώ ετησίως θα αφιερώνεται στην κατασκευή κοινωνικής κατοικίας και το υπόλοιπο στην ανακαίνιση κατοικιών, στην επιδότηση ενοικίου για χαμηλόμισθους και άνεργους, σε στεγαστικά προγράμματα για νέους κ.λπ.
