Με αφορμή την ανοιχτή διαδικτυακή διαβούλευση που έχει ξεκινήσει το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας για την κοινωνική αντιπαροχή, ξεκινάμε μια σειρά από δημοσιεύσεις για να φωτίσουμε πτυχές της αντιπαροχής, του μοναδικού αυτού ελληνικού φαινομένου της μεταπολεμικής περιόδου.
Δεδομένου ότι στο εν λόγω νομοσχέδιο το θέμα που βαφτίζεται αντιπαροχή και τίθεται προς συζήτηση είναι πώς η δημόσια περιουσία (γη και κατοικίες) θα αξιοποιηθεί από ιδιώτες εργολάβους και το 30% αυτής θα δοθεί ως κοινωνική κατοικία, στο σημερινό δημοσίευμα εξετάζουμε την διαφορά κοινωνικής στέγασης και δημόσιας κατοικίας, όπως αυτή εξηγήθηκε από την Ευρωπαϊκή Συμμαχία Δράσης για το δικαίωμα στην κατοικία και την πόλη, με αφορμή το έντυπο που κυκλοφόρησαν το 2018, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ.
Γιατί χρειαζόμαστε δημόσια κατοικία;
Η διεκδίκηση δημόσιας κατοικίας είναι ένας πολιτικός αγώνας – μας αφορά όλες και όλους. Δεν αντιμετωπίζει την κατοικία με φιλανθρωπιστικούς όρους, ή όρους ανθρωπιστικής βοήθειας. Πρόκειται για συλλογική οργάνωση και κοινή χρήση των πόρων. Είναι ένα θεμελιώδες, κοινωνικό και κοινοτικό δικαίωμα. Απαιτεί την άσκηση πίεσης στις τοπικές και κρατικές αρχές, ώστε να εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον και όχι το ιδιωτικό κέρδος. Πρόκειται για την καταπολέμηση των ισχυρών παγκόσμιων χρηματοοικονομικών παραγόντων που, τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν συσσωρεύσει πλούτο μέσω της αρπαγής, της διάλυσης και της κερδοσκοπίας σε δημόσια κατοικία, ενώ παράλληλα έχουν στερήσει τις οικογένειες και τους γείτονές μας από τα περιουσιακά τους στοιχεία.
Γιατί η κοινωνική στέγαση δεν είναι αρκετή και γιατί χρειαζόμαστε δημόσια κατοικία;
Η κοινωνική στέγαση (και υπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις για το τι είναι κοινωνική στέγαση ανάλογα με τη χώρα) διευκολύνει την ανταπόκριση στις ανάγκες στέγασης, αλλά δεν είναι επαρκής. Η κοινωνική στέγαση συνήθως προγραμματίζεται για να καλύψει ένα μέρος του πιο ευάλωτου πληθυσμού. Με αυτόν τον τρόπο, μετατρέπει τη στέγαση από κοινωνικό και θεμελιώδες δικαίωμα σε πρόγραμμα βοήθειας.
Σε ορισμένες χώρες, δεν υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ δημόσιας κατοικίας και κοινωνικής στέγασης. Για παράδειγμα, στην Πορτογαλία, η πλειονότητα των δημόσιων κατοικιών είναι κοινωνικές, ενώ στη Γαλλία η κοινωνική στέγαση αποτελεί ξεχωριστή κατηγορία.
Σε πολλές από τις περιοχές μας, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (ΟΚοιΠ) παρέχουν ένα είδος «φιλανθρωπικής στέγασης» ως μια ιδιωτικοποιημένη μορφή κοινωνικής στέγασης. Υπάρχουν πολλά προβληματικά ζητήματα που προκύπτουν όταν οι ΟΚοιΠ αντί του κράτους παρέχουν στέγαση: μερικές φορές προσφέρουν στέγαση σε μέρη όπου κανείς δεν θέλει να ζήσει ή σε περιοχές που οι άνθρωποι που θα στεγαστούν ως κατηγορία υφίστανται διακρίσεις. Εφαρμόζουν διαδικασίες επιλεξιμότητας για τα άτομα που «πληρούν τα κριτήρια» για να λάβουν αυτά τα σπίτια, δημιουργώντας έτσι ακόμη μεγαλύτερες ταξικές διακρίσεις μεταξύ των φτωχών και των «φτωχών που αξίζουν». Ασκούν μεγαλύτερο έλεγχο στους «δικαιούχους» τους, διασφαλίζοντας ότι εξακολουθούν να «αξίζουν» τα σπίτια τους. Συχνά, εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ιδιωτών ιδιοκτητών, οι οποίοι αναζητούν ενοικιαστές/στριες για τα ανεπιθύμητα ακίνητά τους (με σκοπό επίσης να λαμβάνουν κρατικές επιδοτήσεις για τα ακίνητα που έχουν ενοικιάσει με κοινωνικούς όρους). Αυτό ενθαρρύνει μια μορφή δημιουργίας “επιχειρήσεων φτώχειας”. (Σ.τ.Σ: αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι σε αρκετές περιπτώσεις δυστυχώς αυτόν τον άχαρο “ρυθμιστικό” ρόλο τροχονόμου καλούνται να τον παίξουν και οι Ο.Τ.Α., όπως για παράδειγμα στο υπό συζήτηση νομοσχέδιο, είτε με τις δικές τους κοινωνικές υπηρεσίες, είτε με συμπράξεις με ΟΚοιΠ, ενώ τα κριτήρια επιλεξιμότητας καθορίζονται σχεδόν πάντα από την κεντρική διοίκηση).
Η φιλανθρωπική στέγαση και η εκμετάλλευση της φτώχειας αποτελούν έναν δομικό τρόπο για να δημιουργηθεί η ψευδαίσθηση ενός «καπιταλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο», να αποπολιτικοποιηθεί το λεξιλόγιο και οι έννοιες του αγώνα για τη στέγαση, να θυματοποιηθούν και να ελεγχθούν οι πληγέντες και να μεταφερθεί η ευθύνη για την παροχή στέγης από το κράτος σε ιδιωτικούς φορείς.
Τι πρέπει να γίνει;
Η Ευρωπαϊκή Συμμαχία Δράσης, απαιτεί αξιοπρεπή και προσιτή στέγαση για όλους/ες, με ένα πλαίσιο όπου η δημόσια στέγαση και η ρύθμιση της αγοράς θα αποτελούν βασικά εργαλεία. Οι διεκδικίσεις που αφορούν το δίπολο δημόσια κατοικία/κοινωνική στέγαση περιλαμβάνουν:
ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΑΤΟΙΚΙΑ / ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΤΕΓΑΣΗ
> να σταματήσει η ιδιωτικοποίηση της δημόσιας κατοικίας, της κοινωνικής στέγασης και της δημόσιας γης.
> να σταματήσει η χρηματοδότηση των συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.
> να απαιτηθεί η συντήρηση της δημόσιας κατοικίας και της κοινωνικής στέγασης και η κατασκευή της.
> να υποστηριχθεί η ανάπτυξη νέων μορφών στέγασης: συνεταιριστική και συλλογική στέγαση, κοινοτικά κτηματολογικά καταπιστεύματα, αυτοσχέδια στέγαση, κινητές κατοικίες.
> να γίνει απαλλοτρίωση των κενών κτιρίων για κοινωνική στέγαση.
> να καθιερωθεί δημόσια χρηματοδότηση ύψους 2% του ΑΕΠ για την κατασκευή νέων δημόσιων κατοικιών / κοινωνικών κατοικιών.
> σε κάθε κατοικία που κατασκευάζεται από ιδιώτες κατασκευαστές να εντάσσεται το 30% αυτής στο δημόσιο/κοινωνικό απόθεμα κατοικιών.
