Με 161 ψήφους υπέρ και 8 αποχές*, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ έλαβε μία ιστορική απόφαση, αναγνωρίζοντας την πρόσβαση σε ένα καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον ως καθολικό ανθρώπινο δικαίωμα.
Η απόφαση βασίστηκε σε ένα παρόμοιο κείμενο που είχε υιοθετήσει πέρυσι το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και καλεί τα κράτη, τους διεθνείς οργανισμούς και τις επιχειρήσεις να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες προκειμένου να διασφαλίσουν ένα υγιές περιβάλλον για όλους.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, εξήρε την ιστορική απόφαση και δήλωσε ότι αυτή η εξέλιξη-ορόσημο καταδεικνύει ότι τα κράτη-μέλη μπορούν ενωμένα να δώσουν τον συλλογικό αγώνα ενάντια στην τριπλή κρίση της κλιματικής αλλαγής, της απώλειας της βιοποικιλότητας και της ρύπανσης, η οποία πλήττει τον πλανήτη.
«Η απόφαση θα συμβάλει στη μείωση των περιβαλλοντικών αδικιών, στην κάλυψη των κενών προστασίας και στην ενδυνάμωση των ανθρώπων, ιδιαίτερα εκείνων που βρίσκονται σε ευάλωτη κατάσταση, συμπεριλαμβανομένων όσων μάχονται για την προάσπιση των περιβαλλοντικών δικαιωμάτων, των παιδιών, των γυναικών και των ιθαγενών», αναφέρει σε δήλωσή του που δημοσίευσε το Γραφείο Τύπου της Γραμματείας του ΟΗΕ.
Πρόσθεσε, επίσης, ότι η απόφαση θα βοηθήσει τα κράτη να επιταχύνουν την εφαρμογή και τήρηση των δικών τους υποχρεώσεων και δεσμεύσεων αναφορικά με το περιβάλλον και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
«Η διεθνής κοινότητα αναγνωρίζοντας ότι το δικαίωμα αυτό είναι καθολικό, μας έφερε πιο κοντά στο να το κάνουμε πραγματικότητα για όλους», είπε.
Ωστόσο, ο Γκουτέρες τόνισε ότι η υιοθέτηση της εν λόγω απόφασης «είναι μόνο η αρχή» και προέτρεψε τα κράτη να καταστήσουν αυτό το νέο αναγνωρισμένο δικαίωμα «πραγματικότητα για όλους παντού».
Ανάγκη για άμεση ανάληψη δράσης
Η Ύπατη Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Μιτσέλ Μπατσελέ, χαιρέτισε, επίσης, σε δήλωσή της την απόφαση της Συνέλευσης και επανέλαβε το κάλεσμα του Γενικού Γραμματέα για άμεση ανάληψη δράσης, ώστε η απόφαση να εφαρμοστεί.
«Αν και είναι μία ιστορική στιγμή, δεν αρκεί απλώς να επιβεβαιώσουμε το δικαίωμά μας σε ένα καθαρό περιβάλλον. Η απόφαση της Γενικής Συνέλευσης είναι ξεκάθαρη: Τα κράτη οφείλουν να εφαρμόζουν τις διεθνείς τους δεσμεύσεις και να εντείνουν τις προσπάθειες, ώστε αυτό να γίνει πραγματικότητα. Θα υποφέρουμε από πολύ χειρότερες συνέπειες εξαιτίας των περιβαλλοντικών κρίσεων, αν δεν συνεργαστούμε για να τις αποτρέψουμε μαζί τώρα», είπε.
Η Μπατσελέ εξήγησε ότι η περιβαλλοντική δράση που βασίζεται στην τήρηση των υποχρεώσεων για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θέτει σημαντικά όρια στις οικονομικές πολιτικές και τα επιχειρηματικά μοντέλα, ώστε να παραμείνουν στον σωστό δρόμο.
«Τονίζει και προάγει τη σημασία της νομικής δέσμευσης για την ανάληψη δράσης, και όχι απλώς μια προαιρετική εφαρμογή της πολιτικής. Είναι, επίσης, πιο αποτελεσματική, αποδεκτή και βιώσιμη», πρόσθεσε.
BREAKING
The UN General Assembly adopts a resolution that declares access to a clean and healthy environment a universal #HumanRight
In favour: 161
Abstentions: 8
Against: 0
The decision is expected to be a catalyst for #ClimateAction pic.twitter.com/r7xva47g6m
— UN News (@UN_News_Centre) July 28, 2022
Μία απόφαση για ολόκληρο τον πλανήτη
Το κείμενο που παρουσίασαν αρχικά η Κόστα Ρίκα, οι Μαλδίβες, το Μαρόκο, η Σλοβενία και η Ελβετία πέρυσι τον Ιούνιο και πλέον το στηρίζουν πάνω από 100 χώρες, σημειώνει ότι το δικαίωμα σε ένα υγιές περιβάλλον σχετίζεται με το υπάρχον Διεθνές Δίκαιο και επιβεβαιώνει ότι η προστασία του απαιτεί την πλήρη εφαρμογή πολυμερών συμφωνιών για το περιβάλλον.
Αναγνωρίζει, επίσης, ότι ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής, η μη βιώσιμη διαχείριση και χρήση των φυσικών πόρων, η ρύπανση του αέρα, του εδάφους και των υδάτων, η επισφαλής διαχείριση των χημικών και των αποβλήτων και η επακόλουθη μείωση της βιοποικιλότητας παρεμποδίζουν την απόλαυση του δικαιώματος αυτού –και ότι η καταστροφή του περιβάλλοντος επηρεάζει αρνητικά, άμεσα και έμμεσα, την απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνολικά.
Σύμφωνα με τον Ειδικό Εισηγητή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και το Περιβάλλον, Ντέιβιντ Μπόιντ, η απόφαση της Συνέλευσης πρόκειται να αλλάξει τη φύση του Διεθνούς Δικαίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
«Οι κυβερνήσεις εδώ και δεκαετίες υπόσχονται ότι θα καθαρίσουν το περιβάλλον και θα αντιμετωπίσουν την κλιματική κρίση. Με την αναγνώριση του δικαιώματος σε ένα υγιές περιβάλλον, πλέον αλλάζει η στάση των ανθρώπων, που δε θα “εκλιπαρούν”, αλλά θα απαιτούν από τις κυβερνήσεις να αναλάβουν δράση», δήλωσε πρόσφατα στο UN News.
Μία νίκη υπό κατασκευή για πέντε δεκαετίες
Το 1972, η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον στη Στοκχόλμη, η οποία ολοκληρώθηκε με τη δική της ιστορική διακήρυξη, ήταν η πρώτη που τοποθέτησε τα περιβαλλοντικά ζητήματα στο επίκεντρο των διεθνών ανησυχιών και σηματοδότησε την αρχή του διαλόγου ανάμεσα στις βιομηχανοποιημένες και τις αναπτυσσόμενες χώρες για την οικονομική ανάπτυξη, τη ρύπανση του αέρα, του εδάφους και των υδάτων και την ευημερία των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.
Τα κράτη-μέλη των Ηνωμένων Εθνών είχαν δηλώσει τότε ότι οι άνθρωποι έχουν το θεμελιώδες δικαίωμα «σε ένα περιβάλλον που θα τους προσφέρει μία ζωή με αξιοπρέπεια και ευημερία», καλώντας για συγκεκριμένες δράσεις και για την αναγνώριση του δικαιώματος αυτού.
Τον Οκτώβριο του 2021, μετά από δεκαετίες προσπαθειών από τις χώρες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής αλλαγής, όπως οι Μαλδίβες, αλλά και από περισσότερες από 1000 οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, το Συμβούλιο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναγνώρισε επιτέλους το παραπάνω δικαίωμα και κάλεσε τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ να κάνει το ίδιο.
«Χάρη στο εύφορο έδαφος που δημιούργησε η Διακήρυξη της Στοκχόλμης το 1972, το δικαίωμα έχει ενσωματωθεί σε συντάγματα, εθνικούς νόμους και περιφερειακές συμφωνίες. Η σημερινή απόφαση τοποθετεί το δικαίωμα εκεί που ανήκει: στην παγκόσμια αναγνώριση», εξήγησε η Επικεφαλής Περιβάλλοντος του ΟΗΕ, Ίνγκερ Άντερσεν.
Αν και η αναγνώριση του δικαιώματος σε ένα υγιές περιβάλλον από τα διάφορα όργανα του ΟΗΕ δεν δεσμεύει νομικά τα κράτη —δηλαδή οι χώρες δεν έχουν τη νομική υποχρέωση να συμμορφωθούν— αναμένεται να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στην ανάληψη δράσης και να δώσει δύναμη στους πολίτες για να φέρουν τις κυβερνήσεις προ των ευθυνών τους.
«Επομένως, η αναγνώριση του δικαιώματος αυτού είναι μία νίκη, την οποία πρέπει να γιορτάσουμε. Ευχαριστώ τα κράτη-μέλη, τις χιλιάδες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, τις ομάδες των ιθαγενών και τις δεκάδες χιλιάδες νέων που μάχονταν ασταμάτητα για το δικαίωμα σε ένα καθαρό περιβάλλον. Αλλά τώρα πρέπει εμείς μετά από αυτή τη νίκη να κάνουμε πράξη το εν λόγω δικαίωμα», πρόσθεσε η Άντερσεν.
Αντιμετώπιση της τριπλής κρίσης
Όπως ανέφερε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, το νέο αναγνωρισμένο δικαίωμα διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της τριπλής κρίσης στον πλανήτη.
Η κρίση αυτή προκύπτει από τις τρεις κύριες απειλές που συνδέονται μεταξύ τους και με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη η ανθρωπότητα: την κλιματική αλλαγή, τη ρύπανση και την απώλεια της βιοποικιλότητας, όπου όλες αναφέρονται στο κείμενο της απόφασης.
Κάθε ένα από τα παραπάνω ζητήματα χαρακτηρίζεται από τα δικά του αίτια και τις δικές του συνέπειες, που πρέπει να αντιμετωπίσουμε αν επιθυμούμε να εξασφαλίσουμε ένα βιώσιμο μέλλον στη Γη.
Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής γίνονται ολοένα και πιο εμφανείς λόγω της αυξημένης έντασης και σοβαρότητας της ξηρασίας, της λειψυδρίας, των πυρκαγιών, της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, των πλημμυρών, των πάγων που λιώνουν, των καταστροφικών καταιγίδων και της μείωσης της βιοποικιλότητας.
Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί την κυριότερη αιτία ασθενειών και πρόωρων θανάτων στον κόσμο, με περισσότερους από 7 εκατομμύρια ανθρώπους να πεθαίνουν πρόωρα κάθε χρόνο εξαιτίας της ρύπανσης.
Τέλος, η μείωση ή εξαφάνιση της βιοποικιλότητας –που περιλαμβάνει ζώα, φυτά και οικοσυστήματα– έχει αντίκτυπο στις προμήθειες τροφίμων, στην πρόσβαση σε καθαρό νερό και γενικά στη ζωή όπως την ξέρουμε.
*Κράτη που απείχαν: Κίνα, Ρωσία, Λευκορωσία, Καμπότζη, Ιράν, Συρία, Κιργιστάν και Αιθιοπία.
Μετάφραση από τα αγγλικά: Κατερίνα Εξάρχου
