γράφει το Ζαϊκλόνι*

 

Τα πιο θεαματικά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης και ιδίως της φαρμακανθεκτικής (διάβαζε: “έχω φάει όλο το φαρμακείο μαζί με τον φαρμακοποιό και την κόρη του, ιδίως την κόρη του, μα δε μου κλάσαν μια, ιδίως η κόρη του”), έχει δώσει προς το παρόν εκτός από την κεταμίνη και η στέρηση ύπνου/αγρύπνια. Πολλά άτομα με σχετικά θέματα έχουν αναφέρει πως μετά από ένα καλό ξενύχτι, ξάφνου το τέρας που ονομάζεται κατάθλιψη μπαίνει πίσω στην ντουλάπα και ξαναφοράει τις χαριτωμένες ζαρτιέρες του – ίσως να το έχεις παρατηρήσει και εσύ που δεν έχεις κατάθλιψη, πως μια νύχτα χωρίς ύπνο φέρνει μια “παράδοξη ευδαιμονία”. Τα αποτελέσματα αυτής της “τεχνικής” κρατάνε μέχρι να ξαναπέσεις για ύπνο όπου το επόμενο πρωϊνό το τέρας σε περιμένει περιχαρές, με το λουράκι του στο στόμα, να το πας ακόμα μια βόλτα στην παρέα σου, στην δουλειά σου, στους δρόμους της πόλης σου, στο κρεβάτι σου.

 

Τι το ιδιαίτερο όμως έχει η αποστέρηση ύπνου (Wake Therapy) που επιφέρει αυτά τα αποτελέσματα και γιατί είναι τόσο άμεση η δράση της; Για αρχή, και για υπέροχο δέσιμο με την προηγούμενη δημοσίευση περί κιρκαδιανού ρυθμού και νόμπελ, η παραπάνω μέθοδος είναι μια μέθοδος “χρονοθεραπείας”, η οποία μπορεί να μελετηθεί εξαιρετικά υπό το πρίσμα της χρονοβιολογίας. Από ό,τι έχει φανεί η οξεία αποστέρηση ύπνου αυξάνει τα επίπεδα γενικά των μονοαμινεργικών νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο (ντοπαμίνη, σεροτονίνη, νοραδρεναλίνη), πράγμα που πολλά “εξειδικευμένα” σύγχρονα φάρμακα δεν κάνουν (αν ψάχνεις κάτι τέτοιο σε φάρμακο κοιτάς προς “αναστολείς τριπλής επαναπρόσληψης”). Συγκεκριμένα έχει φανεί πως η έκκριση νοραδρεναλίνης και η δραστηριότητα των υποδοχέων νοραδρεναλίνης “πέφτει” κατά την διάρκεια του ύπνου και κυρίως κατά τον REM ύπνο – η αϋπνία επίσης αυξάνει τα επίπεδα της υδροξυλάσης της τυροσίνης, ενός ενζύμου “κλειδί” για την σύνθεση αυτού του νευροδιαβιβαστή. Κατά ενδιαφέρον τρόπο, φαίνεται πως η αϋπνία μειώνει την ανταπόκριση των “αυτοϋποδοχέων σεροτονίνης” 5ΗΤ1α, των υποδοχέων δηλαδή που χρησιμοποιεί το νευρικό κύτταρο που απελευθερώνει σεροτονίνη για να “καταλάβει” πότε απελευθέρωσε αρκετή και να σταματήσει – άρα μείωση δραστηριότητας αυτού του υποδοχέα = περισσότερη σεροτονίνη για να σε βγάλει από το pity party και να σε πάει στο party. Η επίδραση της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο τείνει να γίνεται επίσης πιο ισχυρή μετά από ένα καλό ξενύχτι.

 

Ωραία τα παραπάνω, το εξηγήσαμε! Χμ, τι εννοείς πως τα φάρμακα που κάνουν τα παραπάνω θέλουν τουλάχιστον μήνα πριν αρχίσουν να δρουν;!

 

Αυτό μας χαλάει κάπως την όλη ιστορία, δεδομένου πως τα αποτελέσματα που αναφέρονται είναι άμεσα και πως είναι εδώ και καιρό γνωστό πως η “αντικαταθλιπτική” δράση των φαρμάκων δεν έχει άμεσα να κάνει με πχ υψηλά επίπεδα σεροτονίνης αλλά έμμεσα, μέσω αυξημένης νευροπλαστικότητας που προσφέρουν αυτά τα φάρμακα στον εγκέφαλο. Εδώ και μια τετραετία έχει προκύψει ένα νέο στοιχείο το οποίο δίνει μια καινούργια εξήγηση στο φαινόμενο, η οποία πιθανόν δρα σε συνέργεια με όλα τα παραπάνω. Εδώ, το πλάνο γυρνάει από τους “και-καλά” αστέρες του νευρικού μας συστήματος , τους νευρώνες, σε κύτταρα που ατυχέστατα στο παρελθόν είχαν χαρακτηριστεί σχεδόν ως “κομπάρσοι” οι οποίο – λένε – εκτελούν μόνο τροφικό και προστατευτικό ρόλο έναντι των σταρ! Κράτα την τελευταία λέξη, η μαγεία μάλλον βρίσκεται στα αστροκύτταρα, τα οποία αποτελούν μέρος της γλοίας (νευρόγλοια) του εγκεφάλου.

 

Από ό,τι έχει βρεθεί τα αστροκύτταρα εκκρίνουν αδενοσίνη, μια ουσία που με το πέρας της ημέρας συσσωρεύεται και όταν αγγίξει υψηλά επίπεδα σε βάζει για ύπνο (fun fact: η καφεΐνη σε “ξυπνάει” παρεμποδίζοντας την πρόσδεση της αδενοσίνης στους σχετικούς υποδοχείς, δρα ως ανταγωνιστής υποδοχέων αδενοσίνης). Με το που πας για ύπνο -χρονοβιολογία δεν μου ήθελες;- τα επίπεδα της αδενοσίνης πέφτουν…όχι όμως αν δεν κοιμηθείς! Σε αυτή την περίπτωση τα επίπεδα της αδενοσίνης συνεχίζουν να ανεβαίνουν και από ό,τι φαίνεται…μπλοκάρουν (“με άγνωστο ως τώρα μηχανισμό”; ) την κατάθλιψη. Τα παραπάνω αποτελούν και εξαιρετικό φαρμακολογικό hint για ανάπτυξη νέας κλάσης αντικαταθλιπτικών φαρμάκων πιθανότατα με λιγότερες παρενέργειες από τα σημερινά – ή ίσως και για πιο έξυπνη χρήση φωτοθεραπείας/επαναπρογραμματισμού κιρκάδιων ρυθμών.

 

———-
* Το Ζαϊκλόνι ασχολείται με θετικές επιστήμες, οι οποίες αποτελούν «επάγγελμα» και χόμπι συνάμα. Τα κύρια ενδιαφέροντά του περιλαμβάνουν βιολογικές επιστήμες, φυτολογία / εθνοβοτανολογία, γενετική, νευροεπιστήμες και συσσώρευση μαγικών τίτλων με τρία γράμματα πριν από το όνομά του, που -όπως χαρακτηριστικά λέει- κάνουν τους ασήμαντους να νιώθουν λίγο πιο σημαντικοί.