Της Gabriela Jurosz-Landa
Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Aldrich στο Ridgefield, Connecticut: Τέσσερις Ατομικές Εκθέσεις με θέμα «ο Χώρος», 21 Μαΐου 2016 – 5 Φεβρουαρίου 2017
Στην εποχή μας η έννοια του «χώρου μας» επανορίζεται, επεκτείνεται, συνθλίβεται, γίνεται ρευστή. Αν παλιότερα «ο χώρος μας» ήταν κάτι σταθερό, σήμερα είναι μάλλον ένα σημείο, απ’ όπου φεύγουμε και όπου επιστρέφουμε, σχεδόν σα διαστημικός σταθμός σε τροχιά. Ο χώρος μας έχει μικρύνει και σε μέγεθος και ως προς τη σημασία του.
Μπορεί να μην αντιλαμβάνεστε το σπίτι σας κατ’ αυτόν τον τρόπο, αν ζείτε σε κάποια μικρή πόλη ή μια μη αστική περιοχή. Τα πράγματα είναι, ωστόσο, διαφορετικά για εκείνους που ζουν στη Νέα Υόρκη ή σε άλλες μεγάλες πόλεις. Αν φεύγεις απ’ το σπίτι σου για τη δουλειά και επιστρέφεις σ’ αυτό μόνο για να κοιμηθείς και να ξαναφύγεις νωρίς το επόμενο πρωί, αυτός ο χώρος ιδιοκτησίας και δεσίματος μετατρέπεται σε ένα χώρο αποστασιοποιημένης δέσμευσης. Για κείνους που ταξιδεύουν συχνά, το σπίτι είναι ένα καταφύγιο, παρόλο που σ’ αυτό διεισδύουν και όλοι οι άλλοι χώροι που διαμόρφωσαν την ταυτότητά του. Ομοίως, για τον διαδικτυακό φοιτητή, ο χώρος του πανεπιστημίου του είναι αποκομμένος από τη γεωγραφική του θέση, συρρικνωμένος στην ανυπαρξία.
Έχοντας ως αφετηρία αυτή τη διαφοροποιημένη αντίληψη του «χώρου» θα μπορούσαμε να προβληματιστούμε, επίσης, πάνω στο ρόλο της «φύσης», και τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τα «δώρα» της. Αντί να τα αντιμετωπίζει ως καρπούς, ο νους μας τα μετατρέπει σε προϊόντα. Συνειδητά ή ασυνείδητα, ανησυχώντας ή αδιαφορώντας, έχουμε εδώ και καιρό μετατρέψει την εικόνα μας για και τη συμπεριφορά μας προς τη φύση και τον άνθρωπο μέσα σ’ αυτή σε οικονομικό προϊόν. Δεν είναι μόνο τα εμπορικά κέντρα και τα φαστφουντάδικα που έχουν γίνει απρόσωπα, αλλά και οι κατοικίες και τα μουσεία έχουν χάσει τη αίσθηση της εξατομικευμένης ιδιαιτερότητας ή της μοναδικότητας.
Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Aldrich στο Ridgefield, Connecticut, φιλοξενεί αυτή την εποχή μια έκθεση με το συγκεκριμένο θέμα. Στις Τέσσερις Ατομικές Εκθέσεις με Θέμα τον Χώρο, οι καλλιτέχνες απαντούν σ’ αυτό το ερώτημα από διάφορες πρωτότυπες οπτικές γωνίες. Ενώ τα έργα των Kim Jones, Virginia Overton, και Peter Liversidge είναι πολύ αξιόλογα, σ’ αυτό το άρθρο θέλω να επισημάνω τη δουλειά του David Brooks.
David Brooks: «Η συνεχόμενη λειτουργία τροποποιημένη καθημερινά» 2016
“Continuous Service Altered Daily”
Για το έργο του «Η συνεχόμενη λειτουργία τροποποιημένη καθημερινά», ο καλλιτέχνης David Brooks (που γεννήθηκε το 1975 στην Indiana) έφερε μια θεριζοαλωνιστική μηχανή John Deere του 1976 από το Ohio. Αποδόμησε τη βιομηχανική μηχανή στα 18,000 κομμάτια της, και τα τοποθέτησε ως έργα τέχνης στους τοίχους της γκαλερί, σε γυάλινες προθήκες, και στον κήπο του μουσείου. Αν και δομημένα και οργανωμένα, τα κομμάτια μοιάζουν λες και έχουν εκραγεί στο χώρο. Στο νέο τους ρόλο και εμφάνιση, τα κομμάτια της μηχανής δείχνουν αποϋλοποιημένα και εφήμερα. Μεταμορφωμένα σε άχρονες εικόνες, μοιάζουν με φτερά˙ βίδες από κάποιον άλλο κόσμο˙ πόρτες που οδηγούν σε νέες ερμηνείες. Η μηχανή, βιομηχανικό επίτευγμα κάποιας εποχής, ταξιδεύει το θεατή πολλές δεκαετίες πίσω, αφηγούμενη την ιστορία της και συγκρίνοντάς τη με τη σημερινή κοινωνία της τεχνολογίας.
Στην επόμενη γκαλερί, ο επισκέπτης βλέπει μια μπρούτζινη μηχανή παρασίτων. Τα κομμάτια αυτής της μηχανής χρησιμοποιούνται για την απομάκρυνση των παρασίτων από τις καλλιέργειες. Τοποθετώντας τα σε γυάλινες προθήκες, σα να ήταν κοσμήματα από χρυσό, ο καλλιτέχνης παίζει με την υλιστική μας αντίληψη για τα πράγματα.
Άλλα κομμάτια που περιλαμβάνονται στην έκθεση προέρχονται από μια μηχανή που προοριζόταν κάποτε για επικονίαση. Το συνοδευτικό κείμενο στον τοίχο εξηγεί τη διαδικασία επικονίασης. Η επιλογή των λέξεων την κάνει ν’ ακούγεται ακόμα πιο νοσηρή:
«…η επικονίαση είναι η μεταφορά γύρης από ένα φυτό στον ύπερο ενός φυτού του ίδιου είδους, που καταλήγει στη γονιμοποίηση των ωοθηκών και την παραγωγή σπόρων. Ενώ οι φυσικοί «επικονιαστές» είναι μέλισσες, πουλιά, σκαθάρια, μύγες, πεταλούδες, που ζουν κάνοντας αυτή τη διαδικασία σε μια υγιή συμβίωση με τα φυτά, μια μηχανή κάνει την ίδια λειτουργία με πολύ διαφορετικό τρόπο, διαφορετική κλίμακα, σκοπό, και ασφαλώς επί πληρωμή …»
Ο καλλιτέχνης θέλει να μας ευαισθητοποιήσει τόσο ως προς τη μεταχείριση των ζώων όσο και ως προς τη μηχανική μας αντιμετώπιση κάθε ζωντανής ύπαρξης εν γένει. Η παρακολούθηση αυτής της λεπτομερούς διαδικασίας που βρίσκεται πίσω από τη σύγχρονη γεωργία και που συμβάλλει στο να γίνουμε αυτό και αυτοί που είμαστε είναι αποκαλυπτική.
Επί αιώνες, κωδικοποιούμε αυτήν την επανα-λειτουργία των αντικειμένων ως πρόοδο. Η τέχνη δίνει τη δυνατότητα να δούμε το ίδιο πράγμα με άλλο τρόπο. Ο καλλιτέχνης που ζει και εργάζεται στο Brooklyn, μας δείχνει τη σχέση βιομηχανίας και οικολογίας, μηχανής και φύσης, τους τρόπους με τους οποίους μια μηχανή «κατεργάζεται» τη φύση, και τον τρόπο με τον οποίο έχουμε γίνει κομμάτι αυτής της αλλαγής και έχουμε πιστέψει σ’ αυτήν. Σ’ αυτή την πορεία, χάσαμε κομμάτια από τη λογική μας, τις αξίες μας και την ευαισθησία μας προς τη φύση και τον άνθρωπο. Ή όπως το θέτει ο Δαλάι Λάμα: «Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε για ν’ αγαπά και τα πράγματα δημιουργήθηκαν για να χρησιμοποιούνται. Ο κόσμος μας έχει αποσυντονιστεί, επειδή ο άνθρωπος κατέληξε να χρησιμοποιεί ανθρώπους και να αγαπά πράγματα».
«Ο άνθρωπος αποκομίζει μη υλικά οφέλη από τα οικοσυστήματα», γράφει ο David Brooks, «όπως αισθητικές αξίες, διανοητική ανάπτυξη, πνευματικό πλούτο και ψυχαγωγία. Τοπία με σημαντικά φυσικά στοιχεία όπως φυτά, νερό και βράχια προσφέρουν εκτός από την αισθητική τους αξία και ψυχολογική εκτόνωση. Τα οικοσυστήματα αποτελούν πλούσια πηγή έμπνευσης για την τέχνη, τη λαογραφία, την αρχιτεκτονική. Μέσω «χαρακτηριστικών» ειδών και τοπίων, αποκτάμε εύκολα μια σχέση με ένα ιδιαίτερο τόπο. Συχνά αιχμαλωτίζουν τη φαντασία του κόσμου με τα χαρίσματα, την ομορφιά ή την αναγνωρισιμότητά τους».
Η έφορος του μουσείου Amy Smith-Stewart προσθέτει ένα ακόμη στοιχείο: «Η εντυπωσιακή ποικιλία αποσυναρμολογημένων κομματιών, όπως παρουσιάζονται σε ένα διαφορετικό σύστημα έκθεσης και αναδεικνύονται σύμφωνα με την οικοσυστημική λειτουργία που αντιπροσωπεύουν, μας εμποδίζει να συλλάβουμε τη θεριζοαλωνιστική μηχανή στην ολότητά της ή να προσδιορίσουμε την πλήρη λειτουργικότητά της ˙ με τον ίδιο τρόπο ένα οικοσύστημα ενσωματώνει αναρίθμητες διαδικασίες, πολλές από αυτές άυλες ή μη ανιχνεύσιμες, σε ένα σύνολο, εμποδίζοντάς μας να συλλάβουμε μια ζωή που ξεδιπλώνεται μέσα σ’ αυτό».
Ο David Brooks σχετίζει τη φύση με το αφηρημένο και τους τρόπους αντίληψής του. Με τα έργα του θέλει να ευαισθητοποιήσει και να εκπαιδεύσει σε διαδικασίες σκέψης που θα μας οδηγήσουν στο μέλλον. Πρόσφατα ανακαλύφθηκε μια πόλη των Μάγια. Συσχετίζοντας την αρχιτεκτονική με το σύμπαν, ο εξερευνητής προσέγγισε τον τρόπο σκέψης των Μάγια. Μακάρι τα έργα του Brooks να μας βοηθήσουν να βάλουμε τον πολιτισμό μας στο δρόμο του μέλλοντος –ενός μέλλοντος που θα εντάσσει τον άνθρωπο στη φύση και στο ευρύτερο σύμπαν. Και όπως λένε οι Μάγια: «…τότε ο χώρος θα γίνει και πάλι ακέραιος».
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
Gabriela Jurosz-Landa is a scholar of art anthropology and anthropology. She lectures and publishes on topics of art and museology, Mayan traditions and spirituality, Czech cultural philosophy, and city-anthropology. She is a member of the Czech Association of Art Historians in Prague, and the jury of Berlin-based literary contest Federleicht. As founder and president of Forum of World Cultures, she organizes international cultural-political events. She has contributed to ANTHROPOS-Journal, the BBC, ART NEWS, DIE WELT Germany, MUENCHENER MERKUR, ATELIER Prague, Euro-Journal, PRAGER WOCHENBLATT, EL NUEVO DIARIO Nicaragua, THE REVUE Guatemala, SFERA and MLADY SVET Prague. Ms. Jurosz-Landa’s essay Emmigrantenkinder received an award from the inter-cultural magazine Český Dialog. She currently resides in New York City.
