Η οικονομία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κορέας (ΛΔΚ) έχει υποστεί διεθνείς κυρώσεις για δεκαετίες -που εντάθηκαν μετά τις δύο πυρηνικές δοκιμές του 2006 και του 2009- καθώς και την επιβολή διευρυμένων ελέγχων στην οικονομία και το εμπόριό της από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών (ΣΑΗΕ).
Της Φραγκίσκας Μεγαλούδη*

Το σύστημα υγείας της ΛΔΚ υπήρξε ένα από τους τομείς που δέχτηκε ισχυρότατο πλήγμα αφού η κυβέρνηση της Βόρειας Κορέας δίνει προτεραιότητα στους στρατιωτικούς εξοπλισμούς και ξοδεύει σημαντικά ποσά από τους ήδη πενιχρούς πόρους της χώρας για την ανάπτυξη στρατιωτικών και πυρηνικών όπλων. Η κυβέρνηση επομένως φέρει μεγάλο μέρος της ευθύνης, αλλά κάθε ανάλυση θα είναι μονόπλευρη και προκατειλημμένη, εάν δεν αναφερθεί ισότιμα και στις επιπτώσεις των διεθνών κυρώσεων κατά της ΛΔΚ.

Το 2013, μετά από την πυρηνική δοκιμή Φεβρουαρίου της Βόρειας Κορέας, μονομερείς κυρώσεις εγκρίθηκαν από τη διεθνή κοινότητα που αφορούσαν απαγόρευση ειδών πολυτελείας, γενικές εισαγωγές αλλά και χρηματοοικονομικές συναλλαγές. Τον Μάρτιο του ίδιου έτους, η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανακοίνωσε την επιβολή μέτρων ελέγχου κατά της Εθνικής Τράπεζας Εξωτερικού Εμπορίου επιβάλλοντας πάγωμα κάθε οικονομικής συναλλαγής μεταξύ της Κορέας και όλων των ιδρυμάτων αμερικανικών συμφερόντων. Ήδη είχαν επιβληθεί τέτοιας μορφής μέτρα στο παρελθόν από διάφορες χώρες (π.χ. Ελβετία, Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδά, Ιαπωνία, και Κάτω Χώρες) πέρα των ποικίλων οικονομικών κυρώσεων που επηρέαζαν έμμεσα τα συμφέροντα της Βόρειας Κορέας.
Ενδεικτικά μνημονεύω την περίπτωση της Banco Delta Asia στο Μακάο. Τον Σεπτέμβριο του 2005 οι ΗΠΑ κατηγόρησαν τη συγκεκριμένη τράπεζα για ξέπλυμα κεφαλαίων και διασπορά πλαστού χρήματος για λογαριασμό της Βόρειας Κορέας και αποφάσισαν να λάβουν οικονομικά μέτρα κατά της τράπεζας. Η κυβέρνηση του Μακάο, ανησυχώντας από τη μαζική φυγή των ξένων κεφαλαίων, πάγωσε 24 εκατομμύρια δολάρια που ανήκαν σε Κορεάτικα συμφέροντα και διέταξε τη διεξαγωγή μιας ανεξάρτητης έρευνας από την Ernst &Young και κυβερνητικές υπηρεσίες του Μακάο. Δεν υπήρξαν αποδεικτικά στοιχεία για ξέπλυμα χρήματος, αλλά η Banco Delta Asia παραμένει στη μαύρη λίστα, χωρίς το δικαίωμα να διενεργήσει οποιαδήποτε επιχειρηματική δραστηριότητα σε δολάρια προκαλώντας έτσι οδυνηρές απώλειες στην ήδη εύθραυστη οικονομία της Βόρειας Κορέας.

Τον Ιανουάριο του 2015, οι ΗΠΑ ψήφισαν για την επέκταση μιας σειράς μέτρων που είχαν ήδη επιβάλει, σε ακόμα δέκα υπάλληλους και τρεις εταιρείες της Κορέας ως αντίποινα για επιθέσεις που η Βόρεια Κορέα είχε εξαπολύσει εναντίον της Sony μέσω του Διαδικτύου. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν αποδείχθηκε ποτέ ότι οι επιθέσεις είχαν γίνει από τη Βόρεια Κορέα, ενώ υπάρχουν κάποιες ισχυρές ενδείξεις ότι έγιναν από δυσαρεστημένους, πρώην υπαλλήλους της Sony.

Υποτίθεται ότι οι κυρώσεις και η οικονομική απομόνωση αποσκοπούν στο να σταματήσει η χρηματοδότηση και το λαθρεμπόριο που συμβάλλουν στο πυρηνικό και πυραυλικό πρόγραμμα της Βόρειας Κορέας αλλά και η εισαγωγή αγαθών πολυτελείας για την ελίτ της χώρας και δεν έχουν ως στόχο την πρόκληση δυσμενών ανθρωπιστικών συνεπειών για τον άμαχο πληθυσμό.

Η απαγόρευση προϊόντων πολυτελείας έχει υιοθετηθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας από το 2009 με το ψήφισμα 1874 που περιλαμβάνει κατάλογο των προϊόντων που δεν επιτρέπεται να εξάγονται στην Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας. Αλλά η αόριστη έννοια της «πολυτέλειας» καθιστά δύσκολη την εφαρμογή.

Ο κατάλογος του Συμβουλίου Ασφαλείας περιλαμβάνει μια ποικιλία προϊόντων από πολυτελή αυτοκίνητα έως πούρα και κραγιόν, αλλά δεν είναι περιοριστικός. Το πλέον πρόσφατο ψήφισμα 2094 αναφέρει ότι ο ορισμός του τι είναι «είδος πολυτελείας» εξακολουθεί να αποτελεί υποχρέωση του κάθε κράτους μέλους. Αυτό σημαίνει ότι κάθε χώρα έχει το δικαίωμα να θεωρήσει περισσότερα αγαθά ως «πολυτελή» και ως εκ τούτου, κάθε χώρα μπορεί να αποφασίζει μόνη της για το πόσο αυστηρή επιθυμεί να είναι με τη ΛΔΚ, όταν πρόκειται για την εφαρμογή των κυρώσεων. Ως αποτέλεσμα, πολλές χώρες αποφάσισαν, είτε ανεξάρτητα είτε υπό την πίεση των ισχυρών συμμάχων τους, να τερματίσουν κάθε μορφής εμπορικές σχέσεις με τη Βόρεια Κορέα, συμπεριλαμβανομένων των εξαγωγών αγαθών πρώτης ανάγκης.

Δεν υπάρχει λεπτομερής μελέτη που να συνδέει τις κυρώσεις αυτές με τα επίπεδα υποσιτισμού ή τη γενικότερη ανθρωπιστική κατάσταση στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας. Μερικοί δείκτες ανάπτυξης έχουν βελτιωθεί στη χώρα ακόμη και υπό αυτούς τους αυστηρούς περιορισμούς, ωστόσο δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί αν η βελτίωση αυτή θα ήταν ταχύτερη εάν δεν είχαν επιβληθεί κυρώσεις. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η Κίνα δεν ενεργεί πάντα σύμφωνα με τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και συνεχίζει να διατηρεί εμπορικές σχέσεις με τη Βόρεια Κορέα. Κατά συνέπεια, είναι δύσκολο να προβούμε σε εικασίες για το ποιες θα μπορούσαν να είναι οι συνέπειες αν η Κίνα αποφασίσει να επιβάλει και αυτή αυστηρές κυρώσεις εναντίον της γείτονας χώρας.

Ωστόσο, οι διεθνείς οργανώσεις ανθρωπιστικής βοήθειας και ενίσχυσης εργαζομένων, που δραστηριοποιούνται στην ΛΔΚ, ήταν αρκετά ξεκάθαρες και συνδέουν την κατάρρευση των ζωτικών δημόσιων υπηρεσιών με τις διεθνείς κυρώσεις.

Σύμφωνα με τις οργανώσεις παροχής βοήθειας, ο πρώτος τομέας που πλήττεται από τις ελλείψεις είναι αυτός της υγείας αφού απαραίτητες ιατρικές και διαγνωστικές συσκευές είτε δεν είναι διαθέσιμες είτε απαιτούνται πολλοί μήνες για να μπορέσουν να εισαχθούν στη χώρα. Ως εκ τούτου, προγράμματα που έχουν σχεδιαστεί για την καταπολέμηση ασθενειών όπως η φυματίωση να καθυστερούν επ’ αόριστον ή ακόμα και να ακυρώνονται εντελώς.

Το πρακτορείο ειδήσεων Yonhap της Νότιας Κορέας ανέφερε ότι το 2014 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) σχεδίαζε να παρέχει πρόσθετες συσκευές ανίχνευσης της φυματίωσης σε επαρχιακά νοσοκομεία της Βόρειας Κορέας όπως την συσκευή GeneXpert που παρέχει ειδική πλατφόρμα με δυνατότητα ανίχνευσης σε άτομα με υποψία ανθεκτικής φυματίωσης αλλά και για όλους που ζουν με τον ιό HIV με εξαιρετικά ακριβή τρόπο. Η συγκεκριμένη συσκευή μειώνει το χρόνο διάγνωσης από έξι έως οκτώ εβδομάδες σε λίγες μόνο ώρες και άρα είναι ζωτικής σημασίας για την ανάσχεση της φυματίωσης αφού η ασθένεια είναι ενδημική στην Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας και σύμφωνα με τα στοιχεία του ΠΟΥ, 409 ανά 100.000 Βορειοκορεατών υπέφεραν από φυματίωση το 2012. Η συσκευή GeneXpert έχει αναπτυχθεί από την εταιρεία Cepheid Inc. με έδρα τις ΗΠΑ όπου ειδική άδεια έπρεπε να εκδοθεί από το αμερικανικό εμπορικό επιμελητήριο προκειμένου αυτή να εξαχθεί προς τη Βόρεια Κορέα. Οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν από τις ΗΠΑ είχαν ως αποτέλεσμα σημαντικές καθυστερήσεις και χρειάστηκε περισσότερο από ένα έτος για να φτάσει η πρώτη συσκευή στην Πιονγκγιάνγκ.

Οι εισαγωγές φαρμάκου δεύτερης σειράς για την αντιμετώπιση της φυματίωσης αντιμετώπισαν επίσης καθυστερήσεις. Ένα από τα πέντε βασικά φάρμακα δεύτερης σειράς για την αντιμετώπιση ανθεκτικής φυματίωσης είναι το Kanamycin A., του οποίου η παραγγελία γίνεται στην ΛΔΚ από το Global Drug Facility, μια συνέργεια με στόχο την εξάλειψη της φυματίωσης. Αυτή όμως η συνέργεια παράγει το φάρμακο Kanamycin στην Ιαπωνία, η οποία επιβάλλει πολύ αυστηρές κυρώσεις στην ΛΔΚ. Έτσι το φάρμακο δεν μπορεί να εισαχθεί ενώ η ανεύρεση εναλλακτικών σχημάτων φαρμακευτικής αντιμετώπισης είτε καθυστερούν είτε διακόπτονται.
Επιπροσθέτως, αναισθητικά για χειρουργικές επεμβάσεις, κοινά αντιβιοτικά, φάρμακα μαιευτικής, ανταλλακτικά ιατρικών συσκευών και εργαστηριακές προμήθειες δεν μπορούν να εισαχθούν ή καθυστερούν σημαντικά να εισέλθουν στη χώρα, εάν ορισμένα από τα μέρη ή τις ουσίες τους αναγράφονται ως απαγορευμένα εμπορεύματα.

Σύμφωνα με την εμπορική νομοθεσία των ΗΠΑ, κάθε προμηθευτής ή πωλητής προϊόντος (είτε πρόκειται για ναρκωτικές ουσίες, χημικά, μηχανήματα, είτε πρόκειται για ένα αυτοκίνητο ή για ένα απλό υπολογιστή), που περιλαμβάνει 10% ή περισσότερο από τα συστατικά ή τα προϊόντα που κατασκευάζονται στις ΗΠΑ πρέπει να προμηθευτεί άδεια και έγκριση από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, για να μπορέσει να το εξάγει σε οποιαδήποτε άλλη χώρα. Κατά συνέπεια, δεν είναι μόνο τα φάρμακα ή συσκευές που παράγονται στις ΗΠΑ, που δεν μπορούν να φτάσουν στη ΛΔΚ. Ακόμα και ένα προϊόν που κατασκευάζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου σε μία τρίτη χώρα, αλλά έχει ένα στοιχείο ή ανταλλακτικό από εταιρεία με έδρα τις ΗΠΑ δεν μπορεί να εισαχθεί στη Βόρεια Κορέα, χωρίς την άδεια των αρχών των ΗΠΑ. Οι περιορισμοί αυτοί ισχύουν για τα πάντα, από την εισαγωγή της τόσο αναγκαίας τεχνολογίας για να εκσυγχρονιστούν οι δημόσιες υπηρεσίες έως για τα ανταλλακτικά γεωργικών μηχανημάτων, λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.

Αλλά οι κυρώσεις δεν επηρεάζουν μόνο φάρμακα ή τέτοιας μορφής προϊόντα. Για παράδειγμα, η δωρεά σε μπάλες ποδοσφαίρου θεωρείται παραβίαση των διεθνών κυρώσεων αφού το ψήφισμα 1874 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ περιλαμβάνει στο κατάλογο των ειδών πολυτελείας όλα τα είδη αθλητικών. Κατά συνέπεια, το φθινόπωρο του 2013 φορτίο αμερικανικής φιλανθρωπικής οργάνωσης κατασχέθηκε γιατί περιείχε 1000 μπάλες ποδοσφαίρου που προορίζονταν να δοθούν σε δύο ορφανοτροφεία της Βόρειας Κορέας. Τον Ιούνιο του 2012, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών εξέδωσε αυστηρή δήλωση κατηγορώντας τη ΛΔΚ ότι προσπαθεί να εισάγει αυτοκίνητα, αλκοόλ και μεταχειρισμένα πιάνα για τα σχολεία της. Το γεγονός ότι μια τέτοια αυστηρή δήλωση περιελάμβανε την κατηγορία για εισαγωγή χρησιμοποιημένων πιάνων για εκπαιδευτικούς σκοπούς αποδεικνύει το σκεπτικό των κυρώσεων και τον τρόπο που τις ερμηνεύει το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.

Τα έτη 2013 και 2014 ήταν ίσως τα χειρότερα για τις ανθρωπιστικές οργανώσεις που εργάζονται στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας. Οι κυρώσεις κατά της Τράπεζας Εξωτερικού Εμπορίου της Βόρειας Κορέας είχαν παγώσει όλες τις χρηματοοικονομικές συναλλαγές και οι ομάδες βοήθειας δεν ήταν σε θέση να πληρώσουν τους μισθούς του προσωπικού, ενοίκια και λογαριασμούς των επιχειρήσεων κοινής ωφελείας. Ακόμη και το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (WFP) αναγκάστηκε να αναστείλει την παραγωγή εμπλουτισμένων μπισκότων για υποσιτισμένα παιδιά σε πέντε από τα επτά εργοστάσιά του. Περισσότερα από μισό εκατομμύριο παιδιά εξαρτώνται από το επισιτιστικό αυτό πρόγραμμα για τις καθημερινές διατροφικές τους ανάγκες. Οργανισμοί βοήθειας στη ΛΔΚ χρειάζονται ειδικές άδειες για την εισαγωγή αυτοκινήτων, ή ακόμα και για ηλεκτρονικούς υπολογιστές με αποτέλεσμα αυτές οι διοικητικές καθυστερήσεις να αναγκάσουν πολλούς οργανισμούς να σταματήσουν τα προγράμματα τους. Οι Ευρωπαϊκές Τράπεζες αρνήθηκαν να μεταφέρουν χρήματα στην Τράπεζα Εξωτερικού Εμπορίου της Βόρειας Κορέας ακόμη και αν στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είχε εκδοθεί καμία συγκεκριμένη απόφαση κατά τέτοιων συναλαγών. Ως αποτέλεσμα, οι Ευρωπαϊκές οργανώσεις ανθρωπιστικής βοήθειας στη χώρα να έχουν εξαντλήσει τους πόρους τους, χωρίς να είναι σε θέση να τους ανανεώσουν.

Αλλά ακόμη και με κυρώσεις, η ελίτ της χώρας δεν έχει ποτέ πραγματικά υποφέρει. Chanel προϊόντα, ιταλικά κρασιά, ξένα τσιγάρα, ελβετικά ρολόγια ήταν ευρέως διαθέσιμα στην Πιονγκγιάνγκ και τις μεγάλες πόλεις ενώ το πυρηνικό πρόγραμμα συνέχισε να αναπτύσσεται.

Είκοσι και βάλε χρόνια αποτυχημένων κυρώσεων και τα ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα.
Υπάρχει κάποια δικαιολογία για τις διεθνείς κυρώσεις, εκτός της πολιτικής τους σκοπιμότητας; Πόσο καιρό θα συνεχίσει η διεθνής κοινότητα να τιμωρεί απλούς Κορεάτες για τις ενέργειες μιας κυβέρνησης που όμως δεν έχουν κανένα έλεγχο επάνω της;

——–
*Η Φραγκίσκα Μεγαλούδη είναι Ελληνίδα δημοσιογράφος ειδικευμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα. Το τελευταίο της βιβλίο για την Βόρεια Κορέα αναμένεται να εκδοθεί φέτος το φθινόπωρο από το The Press Project. Αυτό το κείμενο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο www.counterpunch.org