Στο πλαίσιο του 24ου Συνεδρίου του Παγκόσμιου Δικτύου για το Βασικό Εισόδημα (BIEN), που πραγματοποιείται στη Βραζιλία, το Ανθρωπιστικό Δίκτυο για το Παγκόσμιο και Απεριόριστο Βασικό Εισόδημα διοργάνωσε στις 28 Αυγούστου μια συζήτηση με τίτλο «Καθολικότητα του βασικού εισοδήματος, οικονομική αλληλεγγύη και πολιτιστική αλλαγή».

Η συζήτηση συντονίστηκε από τον Κρις Βέμπερ και συμμετείχαν ως ομιλητές ο Εντουάρντο Άλβες, πρόεδρος της Viva Rio και συνεργάτης του pressenza, η Χουάνα Πέρες Μοντέρο, συντάκτρια και εκδότρια του πρακτορείου pressenza, και ο Σέρχιο Μεσκίτα, συνταξιούχος δημόσιος υπάλληλος και εργαζόμενος στο Ινστιτούτο Επιστήμης, Τεχνολογίας και Καινοτομίας της Μαρικά της Βραζιλίας, πόλη που φιλοξένησε το Συνέδριο, αλλά και συνεργάτης του πρακτορείου μας.

Δημοσιεύουμε την ελληνική μετάφραση της τοποθέτησης της Χουάνα Πέρες Μοντέρο.

 

Από την ανθρωπιστική μας οπτική και με βάση την εμπειρία που έχουμε συσσωρεύσει, η εφαρμογή ενός βασικού εισοδήματος συνεπάγεται μια αλλαγή αξιών και πεποιθήσεων, δηλαδή μια νέα κουλτούρα. Μια κουλτούρα που θέτει στο επίκεντρο τη ζωή και την απελευθέρωση των ανθρώπων. Αυτό σημαίνει την προώθηση σχέσεων αλληλεγγύης, οι οποίες θα μεταφραστούν – αν αναφερθούμε στο θέμα που μας απασχολεί σήμερα – στην υπεράσπιση της εγγύησης των προς το ζην για όλη την ανθρωπότητα, δεδομένου του παγκοσμιοποιημένου κόσμου στον οποίο ζούμε.

Αλλά γιατί λέμε ότι συνεπάγεται μια αλλαγή κουλτούρας;

Επειδή, μετά από χρόνια υπεράσπισης αυτής της πρότασης και εργασίας πάνω σε αυτήν έχουμε επιβεβαιώσει ότι τα επιχειρήματα και οι αντιστάσεις που παρουσιάζονται για την εφαρμογή της έχουν τις ρίζες τους στις βάσεις της δυτικής κουλτούρας μας.

Ας δούμε μερικά, μόνο μερικά, από τα επιχειρήματα και τα γεγονότα που έχουμε ακούσει και δει.

  • Ότι δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να εφαρμοστεί… (επιχείρημα που χρησιμοποιούν οι ισχυροί και το οποίο έχουμε εντάξει χωρίς να αμφισβητούμε τον τρόπο πλουτισμού τους).
  • Ότι είναι απαραίτητο να κερδίσει κανείς το δικαίωμα να έχει εξασφαλισμένα τα προς το ζην… κάτι που στα ιερά βιβλία εξηγείται ως «Θα κερδίσεις το ψωμί σου με τον ιδρώτα του προσώπου σου…», εντολή από την οποία φαίνεται να έχουν απαλλαγεί όσοι κληρονομούν, όσοι συσσωρεύουν πλούτο εις βάρος της ζωής των άλλων κ.λπ., σε μια εξαιρετική άσκηση «αξιοκρατίας».
  • Συνδέουμε την αξιοπρέπεια των ανθρώπων με την απασχόληση, παρά το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι αξιοπρεπής από τη στιγμή που γεννιέται.
  • Η ενοχή και ο στιγματισμός που αισθάνονται πολλοί άνθρωποι όταν λαμβάνουν βοήθεια, τους κάνει να νιώθουν κατώτεροι και εκδηλώνουν αυτό το συναίσθημα όταν αρχίζουν να ακούνε για το βασικό εισόδημα. Αυτό το έχουμε διαπιστώσει σε πολλές περιπτώσεις, δουλεύοντας με πολύ φτωχούς πληθυσμούς, οι οποίοι -αρχικά – το βιώνουν ως μια ακόμη φιλανθρωπική βοήθεια. Συνιστούμε, παρεμπιπτόντως, το βιβλίο «Contra la caridad. A favor de la renta básica» (Κατά της φιλανθρωπίας. Υπέρ του βασικού εισοδήματος), των Ντιανιέλ Ραβεντός και της Τζούλι Ουάρκ.
  • Μια άλλη αντίσταση αφορά κυβερνητικές πολιτικές ως προς την εφαρμογή ενός βασικού εισοδήματος. Οι πολιτικοί υπηρετούν την οικονομική εξουσία και προτιμούν να ασκούν φιλανθρωπία για να μας κρατούν εξαρτημένους/ες. Πρόκειται για το ακριβώς αντίθετο από την υπεράσπιση των δικαιωμάτων του πληθυσμού τους και τη δημιουργία συνθηκών για να απελευθερωθούμε από τη βία, τον πόνο και τα βάσανα.

Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε με τα επιχειρήματα εναντίον αυτής της πρότασης, αλλά θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι όλα τροφοδοτούνται από την κουλτούρα στην οποία ζούμε και από το σύστημα που την συντηρεί, παρά το γεγονός ότι καταρρέει. Ό,τι από αυτό ακόμα καρά είναι γιατί ολόκληρος ο πληθυσμός ή η μεγάλη πλειοψηφία έχει υιοθετήσει την ίδια αφήγηση, η οποία βασίζεται σε έναν μύθο.

Αυτός ο μύθος – όπως και πολλοί άλλοι μύθοι – ξεκίνησε ως θρησκευτικός και, όπως γνωρίζουμε, αναφέρεται σε έναν εξωτερικό θεό, που βρίσκεται ψηλά, μακριά από τους κοινούς θνητούς, που σε κρίνει και σε τιμωρεί αν δεν ανταποκρίνεσαι σε ό,τι σου επιβάλλει και που σε έδιωξε από τον παράδεισο επειδή ήθελες να τον μιμηθείς, αλλά αν κάνεις ό,τι λέει, όχι μόνο θα κερδίσεις την αιωνιότητα ως καλός άνθρωπος, αλλά θα είσαι και αξιοπρεπής, όπως σημειώσαμε προηγουμένως.

Με βάση αυτόν τον μύθο, έχει αναπτυχθεί όλη η κοινωνική οργάνωση που γνωρίζουμε, στην οποία λίγοι «εκλεκτοί» που βρίσκονται στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας αποφασίζουν για την κοινωνική πλειοψηφία, υποτάσσοντάς την και αντικειμενοποιώντας την, αρνούμενοι την προθετικότητά της, την ανθρωπιά της.

Και πού έχει καταλήξει όλο αυτό σήμερα, όταν αυτός ο θεός εκπίπτει στα μάτια των πολλών, η κοινωνία έχει απομυθοποιηθεί και αυτό που έχει απομείνει είναι ένα σύστημα στο οποίο το χρήμα ως νέος θεός είναι πάνω από όλα; Αυτό μεταφράζεται σε έναν «θεό» που εκπροσωπείται από μια ομάδα δισεκατομμυριούχων, που συνδέονται κυρίως με τον τομέα των νέων τεχνολογιών, της τεχνητής νοημοσύνης, του εξοπλισμού, της φαρμακευτικής βιομηχανίας, της διατροφής. Μια ομάδα χωρίς ενδοιασμούς που αποφασίζει και καταστρέφει δημοκρατίες, προκαλεί πολέμους, φτωχαίνει τους πληθυσμούς και αφήνει εκατομμύρια ανθρώπους να πεθαίνουν από την πείνα, και που υποβαθμίζει με ταχύτητα τα θεμελιώδη δικαιώματα, μια ομάδα που οδηγεί ολόκληρη την ανθρωπότητα στην καταστροφή.

Φίλες και φίλοι μου, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα πρόβλημα, επειδή οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν αλλάξει την εξωτερική πραγματικότητα, καταστρέφοντας κάθε μέρα όλο και περισσότερες θέσεις εργασίας. Δεν είναι πλέον βιώσιμο, λοιπόν, αυτό το μοντέλο που έχει επιτρέψει στην κοινωνική πλειοψηφία να υιοθετήσει ως δική της την αφήγηση της εξουσίας, σε ένα παράδειγμα συλλογικού συνδρόμου της Στοκχόλμης. Είναι πλέον μη βιώσιμο. Και τι θα συμβεί αν δεν έχουμε εργασία, άραγε θα πάψουμε να είμαστε αξιοπρεπείς; Πρέπει να αποδεχτούμε ότι θα πεθάνουμε ή θα πεθάνουν από την πείνα εκατομμύρια άνθρωποι λόγω έλλειψης θέσεων εργασίας;

Όχι. Το καλό σε όλα αυτά είναι ότι αυτή η μεταβαλλόμενη εξωτερική πραγματικότητα μας προσφέρει επίσης τεράστιες δυνατότητες. Διότι δεν θα υπάρχουν θέσεις εργασίας για όλους/ες, αλλά υπάρχουν πόροι για να ζήσει όλη η ανθρωπότητα σε αξιοπρεπείς συνθήκες, αποτέλεσμα βεβαίως της συμβολής όλων των γενεών που προηγήθηκαν και της συμβολής στη δημιουργία και συγκέντρωση πόρων που εισφέρει στο παρόν ολόκληρη η ανθρωπότητα.

Δεν ξέρω αν συνειδητοποιείτε ότι σήμερα έχουμε την ευκαιρία να απελευθερωθούμε από τη σκλαβιά της εργασίας και να αφοσιωθούμε σε αυτό που νιώθουμε ότι μας βοηθά να εξελιχθούμε ως άτομα και που, επιπλέον, είναι πιθανώς πιο χρήσιμο για την κοινότητα (η φροντίδα, η καλλιτεχνική εργασία, η αλληλεγγύη…). Προσοχή, δεν είμαστε κατά της εργασίας, ούτε κατά του να θέλει κάποιος να πλουτίσει μέσω αυτής, όχι. Αυτό που λέμε είναι ότι δεν θα υπάρχουν θέσεις εργασίας για όλους/ες.

Έτσι, το πρόβλημα, όπως έθεσε ο ανθρωπιστής και οικουμενικός στοχαστής Σίλο, δεν είναι αν υπάρχει ή όχι απασχόληση, «ας δουλεύουν οι μηχανές», όπως έλεγε, το πρόβλημα είναι η κατανομή του πλούτου.

Αυτό συνεπάγεται μια νέα κουλτούρα, η οποία θα βασίζεται σε έναν νέο μύθο, που θα αποκαλύπτεται σταδιακά και θα χτίζουμε μαζί. Ένα νέο πρότυπο που, από τη δική μας ιδιαίτερη οπτική γωνία, αρχίζει ήδη να εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους.

Δεν θα τολμήσουμε να το αναπτύξουμε, αλλά ορισμένα από τα στοιχεία ή τα χαρακτηριστικά αυτού του νέου προτύπου, αυτής της νέας κουλτούρας, είναι ήδη εδώ και τα βλέπουμε σε διάφορους τομείς. Θα αναφερθούμε σε ορισμένα στοιχεία που αντιλαμβανόμαστε:

  • Να θέσουμε στο επίκεντρο τη Ζωή, δηλαδή τη ζωή των ανθρώπων και την απελευθέρωσή τους και, όπως είναι φυσικό, τη φροντίδα του κοινού μας σπιτιού, του πλανήτη.
  • Μια νέα κουλτούρα που θα υιοθετήσει την πιο σημαντική ηθική αρχή, η οποία είναι κοινή σε διάφορους πολιτισμούς στην ιστορία, και την οποία οι ανθρωπιστές διατυπώνουμε ως «Φέρσου στους άλλους όπως θέλεις να σου φέρνονται και αυτό θα σε απελευθερώσει».
  • Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να θέσουμε στο επίκεντρο και τις σχέσεις αλληλεγγύης σε όλους τους τομείς, ξεκινώντας από τον οικονομικό και ό,τι σχετίζεται με τη διασφάλιση της ύπαρξης κάθε ανθρώπου που ζει σε αυτόν τον πλανήτη.
  • Και για αυτό, είναι θεμελιώδες να εφαρμοστούν μέτρα που το καθιστούν εφικτό, όπως ένα βασικό εισόδημα… μέτρα που εγγυώνται ως καθολικό δικαίωμα, το πρώτο από τα δικαιώματα, το δικαίωμα στην εγγύηση των προς το ζην, όπως υπερασπιζόμαστε οι ανθρωπιστές.

Αλλά δεν μπορούμε να υπερασπιστούμε το βασικό εισόδημα μόνο για μια χώρα ή μια γεωγραφική ζώνη, όπως προείπαμε.

Σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο και, ταυτόχρονα, σε μια εποχή τεράστιας αποδόμησης, όπου τα άτομα έχουν απομονωθεί και εγκαταλειφθεί στη μοίρα τους, αποθαρρυμένα από την έλλειψη μέλλοντος, το να υποστηρίζεις ένα βασικό εισόδημα για όλη την ανθρωπότητα σημαίνει να σπάσεις με την εθνικιστική οπτική, που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα μιας άλλης ιστορικής στιγμής. Χρειάζεται να υπερασπίζεσαι τα ανθρώπινα δικαιώματα για όλους/ες, να στοιχηματίζεις στην κοινωνική δικαιοσύνη και την αναδιανομή του πλούτου προς όφελος όλων, ενώ ταυτόχρονα θα σήμαινε να αρχίσεις να αποκαθιστάς το οικονομικό, κοινωνικό και ηθικό χρέος που έχει ο Βορράς του πλανήτη προς τον Νότο, τον οποίο έχει λεηλατήσει και συνεχίζει να λεηλατεί.

Αυτή η οικουμενική οπτική προϋποθέτει την προθυμία να αμφισβητήσουμε τα σύνορα, τα οποία χρησιμεύουν μόνο για να χωρίζουν και να διαιρούν τους φτωχούς.

Φίλοι και φίλες, χρειαζόμαστε εικόνες και σχέδια που να μας βγάλουν από την υπεράσπιση μόνο αυτού που μας στερούν, που να μας βγάλουν από τη γκρίζα και παραλυτική φοβία που κατακλύζει εκατομμύρια ανθρώπων. Χρειαζόμαστε μεγάλες εικόνες, που να φωτίζουν το μέλλον που οι περισσότεροι άνθρωποι επιθυμούμε. Ένα μέλλον χωρίς βία, ξεκινώντας από την εξάλειψη της οικονομικής βίας και συνεχίζοντας με όλες τις άλλες της μορφές.

Ας φανταστούμε για μια στιγμή πόσο εύκολο θα ήταν να χρηματοδοτηθεί ένα βασικό εισόδημα μόνο με ένα μέρος των στρατιωτικών προϋπολογισμών – που σήμερα αυξάνονται συνεχώς – και που χρησιμοποιούνται για να σκοτώνουν και να εκφοβίζουν ολόκληρο τον πλανήτη.

Ας φανταστούμε πόσος πόνος και πόση ταλαιπωρία θα εξαφανιζόταν με ένα βασικό εισόδημα: η φτώχεια, η δουλεία, η παιδική εργασία, οι παιδικοί γάμοι, οι εξαρτήσεις λόγω φύλου και πολλά άλλα.

Ας τολμήσουμε να φανταστούμε τις συνθήκες στις οποίες θέλουμε να ζούμε, το λαμπρό μέλλον που μας αξίζει… και ας εργαστούμε μαζί για να το πετύχουμε.

Σας ευχαριστώ πολύ.