Η ΕΕ παρεμποδίζει τις προσπάθειες του ΟΗΕ να παραδώσει ουκρανικά σιτηρά μέσω Λευκορωσίας στις παγκόσμιες αγορές. Η Ρωσία και η Τουρκία ανοίγουν το δρόμο για τις ουκρανικές εξαγωγές σιτηρών.
ΒΕΡΟΛΙΝΟ/ΚΙΕΒΟ/ΜΙΝΣΚ – Η ΕΕ παρεμποδίζει τις προσπάθειες του ΟΗΕ να αποτρέψει την παγκόσμια πείνα που προκαλείται από τον πόλεμο και τις κυρώσεις. Το σχέδιο προβλέπει τη διέλευση των τεράστιων αποθεμάτων σιτηρών της Ουκρανίας πάνω από τη Λευκορωσία για τη μεταφορά τους μέσω λιμανιών στη Βαλτική Θάλασσα. Το σχέδιο που εγκρίθηκε από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες θεωρείται η μόνη βιώσιμη εναλλακτική λύση στην πρόσφατα μπλοκαρισμένη μεταφορά σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Βέβαια, η ΕΕ δεν είναι έτοιμη να επιτρέψει τις προϋποθέσεις για την επιτυχή εφαρμογή του σχεδίου και να άρει τις κυρώσεις της κατά των εξαγωγών λιπασμάτων της Λευκορωσίας. Ο Αντόνιο Γκουτέρες τάσσεται υπέρ της άρσης αυτών των κυρώσεων, ώστε να διασφαλιστεί ο παγκόσμιος εφοδιασμός με λιπάσματα. Σε ένα άκρως συμβολικό βήμα, οι Βρυξέλλες αυστηροποίησαν τις κυρώσεις τους κατά των παραγωγών λιπασμάτων της Λευκορωσίας την περασμένη Παρασκευή. Από την άλλη πλευρά, οι προσπάθειες του ΟΗΕ για την επανεκκίνηση των εξαγωγών ουκρανικών σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας κερδίζουν έδαφος. Η Ρωσία και η Τουρκία ανοίγουν το δρόμο για τις πρώτες αποστολές από την Οδησσό.
Η διπλή προσέγγιση του ΟΗΕ.
Την περασμένη εβδομάδα, τα Ηνωμένα Έθνη σημείωσαν απτή πρόοδο στις προσπάθειές τους να αποτρέψουν την απειλή μιας παγκόσμιας κρίσης πείνας που προκαλείται από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις δυτικές κυρώσεις. Ο Αντόνιο Γκουτέρες δήλωσε ότι “η επανένταξη της παραγωγής τροφίμων της Ουκρανίας, καθώς και των τροφίμων και των λιπασμάτων που παράγονται από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, στις παγκόσμιες αγορές είναι μέσα στους στόχους του[1]”. Πρόσφατα, η Ουκρανία παρέδιδε περίπου το 10% της παγκόσμιας παραγωγής σιταριού και κριθαριού και περίπου το 16% του καλαμποκιού. Η Ρωσία, από την άλλη πλευρά, είναι ο κύριος εξαγωγέας σιταριού, ενώ Ρωσία και Λευκορωσία μαζί αντιπροσωπεύουν περίπου το 40% των παγκόσμιων εξαγωγών αλάτων ποτάσας, που απαιτούνται για την παραγωγή λιπασμάτων. Χωρίς λιπάσματα, η επερχόμενη συγκομιδή δεν θα προσφέρει αρκετά τρόφιμα για να θρέψει τον κόσμο. Από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, τα Ηνωμένα Έθνη επιδιώκουν τη συνέχιση των ρωσικών και λευκορωσικών εξαγωγών μαζί με τις ουκρανικές εξαγωγές.
Ορατή λύση.
Μια λύση για τις εξαγωγές ουκρανικού σιταριού – το 95% του οποίου παραδοσιακά διακινείται μέσω λιμανιών της Μαύρης Θάλασσας – είναι προς το παρόν ορατή. Η εξαγωγή αυτή έχει μπλοκαριστεί από διάφορα εμπόδια. Από τη μία πλευρά, τα ουκρανικά λιμάνια είτε καταλαμβάνονται από τη Ρωσία είτε αποκλείονται από το ρωσικό ναυτικό. Από την άλλη πλευρά, το ουκρανικό ναυτικό έχει ναρκοθετήσει τα παράκτια ύδατα για να αποτρέψει τις ρωσικές επιθέσεις από τη θάλασσα. Αρχικά, η Γραμματέας του Συνεδρίου των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD) Ρεμπέκα Γκρίνσπαν, ακολουθούμενη από τον Συντονιστή του ΟΗΕ για την αντιμετώπιση της έκτακτης ανάγκης Μάρτιν Γκρίφιθς, χαρακτήρισαν τις συνομιλίες τους στη Μόσχα την περασμένη εβδομάδα ως “εποικοδομητικές” και ότι διαφαίνονται ελπίδες για λύση της επισιτιστικής κρίσης. Είναι γνωστό ότι, κατ’ αρχήν, ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν συμφώνησε να τερματιστεί ο αποκλεισμός του λιμανιού. Σε αυτή την περίπτωση, η Τουρκία με τη σειρά της θα απομάκρυνε τις ουκρανικές θαλάσσιες νάρκες και θα συνόδευε τα φορτηγά πλοία που ήταν φορτωμένα με σιτηρά με ασφάλεια μέσω της Μαύρης Θάλασσας.[2] Μετά από εντατικές διμερείς διαπραγματεύσεις στα τέλη Μαΐου, οι παρατηρητές διατηρούν ελπίδες για μια σημαντική ανακάλυψη στις συνομιλίες μεταξύ του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου και του Ρώσου ομολόγου του Σεργκέι Λαβρόφ στην Άγκυρα. Σύμφωνα με αναφορές ρωσικών και τουρκικών μέσων ενημέρωσης, η επιτυχής έκβαση των συνομιλιών είναι προ των πυλών.
Το αποτέλεσμα των κυρώσεων.
Ωστόσο, δεν είναι ακόμη σαφές πώς υποτίθεται ότι θα διασφαλιστεί η δεύτερη πτυχή της προσέγγισης του ΟΗΕ, δηλαδή η διευκόλυνση των ρωσικών και λευκορωσικών εξαγωγών σιτηρών και λιπασμάτων. Τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ μπορούν, μέχρι στιγμής, να κρύβονται πίσω από τους ισχυρισμούς τους ότι κανένα από αυτά τα προϊόντα δεν εμπίπτει στις κυρώσεις τους κατά της Ρωσίας. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά αποκρύπτουν το γεγονός ότι, αφενός, οι διατλαντικές κυρώσεις κατά των αλάτων ποτάσας από τη Λευκορωσία εξακολουθούν να ισχύουν και, αφετέρου, οι ρωσικές εξαγωγές παρεμποδίζονται μαζικά από τα τιμωρητικά μέτρα που έχουν επιβληθεί στον τομέα των μεταφορών και στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Ο φόβος της περαιτέρω επέκτασης των μέτρων εμπάργκο της Δύσης αποτελεί ένα συμπληρωματικό εμπόδιο με αρνητικές επιπτώσεις που επισκιάζουν το εμπόριο. Αυτό το φαινόμενο shotgun των κυρώσεων είναι γνωστό από την εμπειρία με προηγούμενα καθεστώτα κυρώσεων. Δεν ήταν λίγες οι φορές που είχε μπλοκάρει ακόμη και η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας[3]. Τώρα διαφαίνεται ότι η Ουάσινγκτον είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει το φαινόμενο διασποράς των επιπτώσεων των κυρώσεων στις ρωσικές εξαγωγές σιτηρών και αλάτων ποτάσας. Η Λίντα Τόμας Γκρίνφιλντ, πρέσβειρα των ΗΠΑ στον ΟΗΕ, αναφέρει ότι οι ενδιαφερόμενες εταιρείες θα μπορούσαν να λάβουν πιστοποιητικά άδειας μεταφοράς[4].
Το σχέδιο Λευκορωσίας-Βαλτικής του Γκουτέρες.
Οι προσπάθειες των Ηνωμένων Εθνών σαμποτάρονται επί του παρόντος κυρίως από την ΕΕ, ιδίως με τα σχέδιά της να υποστηρίξει τις ουκρανικές προμήθειες σιτηρών όχι μόνο μέσω της Μαύρης Θάλασσας, αλλά και χερσαία. Η Γερμανία, ειδικότερα, εργάζεται επί του παρόντος για την οργάνωση της εξαγωγής σιτηρών της Ουκρανίας με τρένο μέσω της Πολωνίας και της Γερμανίας. Η αποστολή σχεδιάζεται είτε από γερμανικά είτε από ιταλικά λιμάνια[5]. Ωστόσο, σημαντικά προβλήματα προκύπτουν από το γεγονός ότι το φορτίο πρέπει να μεταφορτωθεί σε άλλα τρένα στα ουκρανο-πολωνικά σύνορα, λόγω της διαφοράς στο σιδηροδρομικό εύρος μεταξύ των γραμμών της Σοβιετικής Ένωσης και εκείνων της Δυτικής Ευρώπης. Αυτό είναι τόσο χρονοβόρο που οι ειδικοί φοβούνται ότι μόνο ένα μικρό μέρος των ουκρανικών αποθεμάτων θα μπορέσει να μεταφερθεί εγκαίρως. Μια βιώσιμη εναλλακτική λύση θα ήταν η μεταφορά σιτηρών μέσω Λευκορωσίας σε ένα από τα λιμάνια της Βαλτικής, ιδίως στο Κλαιπέντα της Λιθουανίας. Μέσω αυτής της διαδρομής μπορούν να διατεθούν σχεδόν τα δύο τρίτα από τους λίγο περισσότερους από 20 εκατομμύρια τόνους σιτηρών που είναι σήμερα αποθηκευμένοι στην Ουκρανία. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Γκουτέρες έχει εγκρίνει αυτή τη διαδρομή.
“Αποκλείεται κατηγορηματικά”.
Οι κυρώσεις της ΕΕ κατά της Λευκορωσίας εμποδίζουν το έργο αυτό. Το Μινσκ είναι πρόθυμο να οργανώσει τη μεταφορά των σιτηρών μέσω της επικράτειάς του, απαιτεί, ωστόσο, σε αντάλλαγμα, να αρθούν οι ισχύουσες κυρώσεις σε ορισμένες από τις εξαγωγές του μέσω λιμανιών, όπως της Κλαϊπέντα. Αυτό θα συνέπιπτε εν μέρει με το σχέδιο του ΟΗΕ να αποκαταστήσει τις εξαγωγές αλάτων ποτάσας και από τη Λευκορωσία, με σκοπό να διασφαλιστεί και πάλι ο παγκόσμιος εφοδιασμός σε τρόφιμα. Ωστόσο, η ΕΕ αντιδρά. Την περασμένη εβδομάδα αναφέρθηκε ότι “οι χώρες μέλη καθώς και η Επιτροπή” θεωρούν ότι “η άρση, καθώς και, ακόμη και η χαλάρωση των κυρώσεων κατά της Λευκορωσίας αποκλείεται κατηγορηματικά.”[6] Τους τελευταίους τρεις μήνες, οι Βρυξέλλες προσπαθούν να προσελκύσουν το Μινσκ μακριά από την επιρροή της Ρωσίας, προτείνοντας οικονομικές προσφορές. Ωστόσο, είναι “αξιοσημείωτο” ότι, μετά τις κυρώσεις της 9ης Μαρτίου, η ΕΕ επέβαλε νέες κυρώσεις μόνο στη Ρωσία και όχι στη Λευκορωσία. Η κυβέρνηση της Λευκορωσίας δεν αντέδρασε στις προτροπές της ΕΕ. Κατέστησε σαφές, ότι οι προσπάθειες να μπει σφήνα μεταξύ της ίδιας και της Ρωσίας ήταν καταδικασμένες σε αποτυχία.
Οι προτεραιότητες της ΕΕ.
Έτσι, στις αρχές του Ιουνίου, η ΕΕ αποφάσισε να υποστεί τις συνέπειες και επέβαλε νέες κυρώσεις στη Λευκορωσία. Αυτός ο γύρος κυρώσεων στρέφεται κατά επιχειρήσεων όπως η Μπερλαρουσκάλι, ο κύριος παραγωγός ποτάσας της Λευκορωσίας, κατά του επικεφαλής της εταιρείας, Ιβάν Γκολοβάτι και κατά του εξαγωγικού της βραχίονα, που ονομάζεται Εταιρεία Λευκορωσικής Ποτάσας.[7] Η επιβολή τιμωρητικών μέτρων κατά επιχειρήσεων, τα προϊόντα των οποίων ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ επιδιώκει να διαθέσει και πάλι, για να αποτραπεί μια παγκόσμια κρίση πείνας, αποτελεί μια σπάνια άμεση προσβολή των Ηνωμένων Εθνών. Δείχνει ότι η ΕΕ δίνει μεγαλύτερη προτεραιότητα στην αποδυνάμωση των αντίπαλων κρατών παρά στην αποφυγή μιας κρίσης πείνας.
[1] Sharon Marris: https://www.sky.com/watch/title/series/a0c5227c-1192-4bf5-b21e-569091e2941e/the-view-a0c5227c-1192-4bf5-b21e-569091e2941e
[2] William Mauldin, Jared Malsin, Evan Gershkovich: https://www.wsj.com/news/archive/2022/06/01
[3] https://www.german-foreign-policy.com/en/news/detail/8566 και https://www.german-foreign-policy.com/news/detail/8817
[4] William Mauldin, Jared Malsin, Evan Gershkovich: https://www.wsj.com/news/archive/2022/06/01
[5] https://www.german-foreign-policy.com/news/detail/8906
[6] Thomas Gutschker, Friedrich Schmidt, Reinhard Veser: Buhlen um Lukaschenko. Frankfurter Allgemeine Zeitung 03.06.2022.
[7] Λευκορωσία: η ΕΕ υιοθετεί νέο γύρο περιοριστικών μέτρων, consilium.europa.eu 03.06.2022.
