Πριν από δύο εξάμηνα πήρα ένα μάθημα στο SUNY Cortland που ονομάζεται ο Πολιτισμός των Μάγια. Προσδοκούσα να μάθω για την ιστορία των Μάγια και πώς τα αποτελέσματα της αποικιοκρατίας τους επηρεάζουν ακόμα και σήμερα. Αυτό που δεν περίμενα να μάθω ήταν πώς αυτός ο πολιτισμός θα με έκανε να σκεφτών ξανά τον εαυτό μου και να δω πώς μπορώ να εφαρμόσω πτυχές του στη ζωή μου.
Γράφει η Rebecca Diers*.
Την πρώτη ημέρα αυτού του μαθήματος, το πρώτο πράγμα που μας δίδαξε ο καθηγητής ήταν η σύλληψη των Μάγια για το «éetlàak» ή αλλιώς «τον άλλο εαυτό». Σε σύγκριση με τους περισσότερους ανθρώπους στον κόσμο, οι Μάγια σέβονται τα πάντα και αυτή η ιδέα χρησιμοποιείται για να δείξει πώς οι Μάγια δίνουν προτεραιότητα σε άλλους ανθρώπους πριν από τον εαυτό τους. Ο «άλλος εαυτός» σε αυτήν την περίπτωση σημαίνει ότι το άτομο πρέπει να συμπεριφέρεται απέναντι στους άλλους σαν να είναι αυτός το άλλο άτομο. Καθώς δεν θα δείχναμε έλλειψη σεβασμού και δεν θα κάναμε κακό στον εαυτό μας, γιατί λοιπόν να συμπεριφερθούμε έτσι σε κάποιον άλλο; Με το «éetlàak», είναι πάντα πρόθυμοι να προσφέρουν την καρδιά τους στους άλλους. Γι’ αυτούς είναι σημαντικό να λένε πάντα την αλήθεια και να είναι ανοιχτοί προς το άτομο με το οποίο μιλούν. Στην πραγματικότητα, οι Μάγια δείχνουν σεβασμό ο ένας στον άλλο μέσω της συνομιλίας ¢ikbàal.
Προκειμένου να ολοκληρωθεί επιτυχώς το ¢ikbàal, οι συνομιλητές/τριες πρέπει πάντα να λένε την αλήθεια και να καταλήγουν πάντα σε κάποιο είδος συμφωνίας μεταξύ τους αντί να αποφασίζουν ότι «συμφωνούν πως διαφωνούν». Το “συμφωνώ πως διαφωνώ” υπονοεί ότι δεν αφιερώθηκε ο απαραίτητος χρόνος για να ακούσει ο ένας τον άλλο διεξοδικά και να μάθει ο ένας από τον άλλο. Στον πολιτισμό των Μάγια καταλαβαίνει κανείς αν ένα άτομο δίνει προσοχή σε αυτά που ακούει ή όχι, καθώς όταν ξεκινά να μιλά πρέπει να χρησιμοποιήσει την τελευταία λέξη που είπε το άλλο άτομο. Αυτό δείχνει ότι η εστίαση είναι σε αυτά που είπε το άλλο άτομο και ότι όλα όσα είπε είναι σημαντικά. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι άνθρωποι τείνουμε να σχεδιάζουμε την απάντηση πριν καν τελειώσει ο συνομιλητής/τριά μας. Αυτό αφαιρεί την προσοχή από αυτά που λέει το άλλο άτομο, δείχνει προσοχή στον εαυτό μας και όχι στα όσα ακούσαμε. Οι Μάγια παραμένουν συγκεντρωμένοι στα όσα ακούν και δίνουν στο άλλο άτομο το σεβασμό που του αξίζει. Δίνουν προτεραιότητα στο σεβασμό, καθώς έτσι μεταδίδεται στο συνομιλητή ή τη συνομιλήτρια ότι όσα λέει είναι πιο σημαντικά από ο,τιδήποτε άλλο εκείνη τη στιγμή. Εάν ένα άτομο των Μάγια συνομιλούσε με κάποιον άλλο, και έβλεπε έναν γνωστό ή μια γνωστή να πλησιάζει, ποτέ δεν θα σταματούσε τη συζήτηση για λίγο με σκοπό να χαιρετίσει ή να κάνει έστω ένα νεύμα. Εκείνη τη στιγμή, τίποτα άλλο δεν είναι πιο σημαντικό από τη συνομιλία και το άτομο με το οποίο συνομιλούν.
Οι Μάγια ενδιαφέρονται πραγματικά για την καθεμία και τον καθένα και περιμένουν ειλικρινείς απαντήσεις σε όλα. Συχνά ρωτούν τους ανθρώπους τι σκέφτονται και περιμένουν το άλλο άτομο να τους πει πραγματικά αυτό που είναι στο μυαλό τους, αντί να δώσει μια γενική απάντηση. Στις ΗΠΑ αν κάποιος σε ρωτήσει: «Πώς είσαι;» συνήθως απαντάμε “καλά”, “ωραία” ή κάτι εξίσου γενικό. Αλλά αν στον πολιτισμό των Μάγια σας θέσει κάποιος την ίδια ερώτηση, αναμένουν να τους πείτε ακριβώς τι συμβαίνει. Θέλουν πραγματικά να γνωρίζουν τις σκέψεις σας, και όταν δεν τους απαντάται αληθινά αυτό το ερώτημα, το θεωρούν έλλειψη σεβασμού. Νομίζω ότι αυτή είναι μια κρίσιμη πτυχή που μπορούμε να μάθουμε από τους Μάγια. Πόσο συχνά το μυαλό μας είναι αλλού κατά τη διάρκεια της συζήτησης με κάποιον και κάνουμε ένα νεύμα για να δείξουμε ότι ενώ μιλά εξακολουθούμε να τον ακούμε χωρίς αυτό να συμβαίνει; Πόσο συχνά πιστεύουμε ότι οι σκέψεις μας είναι σωστές και ότι οποιαδήποτε άλλη άποψη είναι λανθασμένη; Πόσο συχνά αποκρύπτουμε πληροφορίες από συνομιλητές μας, αντί να τους λέμε την αλήθεια; Με την υιοθέτηση της έννοιας του éetlàak και του ¢ikbàal στη ζωή μας, οι σχέσεις μας με τους ανθρώπους ίσως γίνουν πιο γνήσιες. Όχι μόνο θα δείχναμε σεβασμό, αλλά θα αισθανόμασταν και σεβασμό, το οποίο νομίζω ότι θα μας έκανε να αισθανθούμε καλύτερα για τον εαυτό μας.
Μια άλλη πτυχή του πολιτισμού των Μάγια που μεταδίδει την αξία του σεβασμού είναι ο τρόπος με τον οποίο πιστεύουν ότι ο καθένας είναι kѐetil ή ίσος. Για παράδειγμα, εάν κάποιος από τις Ηνωμένες Πολιτείες ήξερε πώς να μιλήσει στη γλώσσα των Μάγια, και πήγαινε στο Γιουκατάν στο Μεξικό, οι Μάγια εκεί θα αντιμετώπιζαν αυτό το άτομο ως δικό τους. Αυτό συμβαίνει επειδή η γνώση της Μάγια σε κάνει έναν εκ των Μάγια στα μάτια τους. Ακόμα κι αν κάποιος δεν γνώριζε τη γλώσσα των Μάγια, θα εξακολουθούσαν να τον αντιμετωπίζουν ισότιμα και με σεβασμό. Αυτό δεν συμβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εάν ένα άτομο των Μάγια μάθαινε αγγλικά και έφτανε στις ΗΠΑ, οι περισσότεροι Αμερικανοί θα τον έβλεπαν και θα τον αντιμετώπιζαν ως παρακατιανό. Φαίνεται να υπάρχει μια νοοτροπία κυριαρχίας στις ΗΠΑ, και νομίζω ότι εάν και οι ΗΠΑ και ο υπόλοιπος κόσμος ακολουθούσαν το παράδειγμα των Μάγια πιστεύοντας ότι όλοι και όλες είναι kѐetil, και έτσι τους αντιμετώπιζαν, με ισότητα και σεβασμό, ο κόσμος θα ήταν πιο ειρηνικός.
Οι Μάγια έχουν πολύ αναπτυγμένο το θρησκευτικό συναίσθημα και αυτό είναι εμφανές από τις διάφορες τελετές τους. Προς το τέλος του εξαμήνου, ο καθηγητής μοιράστηκε μαζί μας ένα βίντεο που δημοσίευσε ένα άτομο των Μάγια στο Facebook. Ένα από τα πρώτα πράγματα που ανέφερε ήταν η τελετή saka. Το Saka είναι όταν οι Μάγια κάνουν προσφορές και προσευχές στους θεούς. Σε αυτό το βίντεο, το άτομο έλεγε πώς κάθε φορά που η γιαγιά του ήταν παρούσα σε εκδήλωση ασθενειών, προσέφερε saka για εννέα ημέρες. Όταν έδινε saka, καθόταν στην αιώρα της λέγοντας τις προσευχές της, και όταν ολοκληρωνόταν η διαδικασία, έκανε μια θυσία. Η θυσία ήταν συνήθως ενός ψητού κοτόπουλου που θα προσέφερε στους θεούς των Μάγια. Η γιαγιά του θα ολοκλήρωνε όλη αυτή τη διαδικασία με την ελπίδα ότι οι θεοί θα φρόντιζαν η ασθένεια να μην φτάσει ή τουλάχιστον να φτάσει με μικρή ένταση. Όμως αυτό δεν θα το ζητούσε μόνο για τους Μάγια. Για αυτές τις εννέα νύχτες, θα έδινε saka για όλους στον κόσμο. Αυτό συμβαίνει επειδή οι Μάγια δεν σκέφτονται μόνο τον εαυτό τους. Οι εγωκεντρικές απόψεις στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε άλλες χώρες ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να σκέφτονται μόνο τον εαυτό τους και πώς μπορούν εκείνοι να προχωρήσουν στη ζωή. Αυτό δεν συμβαίνει με τους Μάγια. Ο καθένας είναι kѐetil, και επομένως ο καθένας αξίζει να προστατευθεί. Πόσο διαφορετικός θα ήταν ο κόσμος εάν οι άνθρωποι σκέφτονταν πραγματικά τις ανάγκες και τις επιθυμίες των άλλων αντί να επικεντρώνονται μόνο στις δικές τους…
Μία από τις τελευταίες πτυχές του πολιτισμού των Μάγια που με βοήθησε να ξανασκεφτώ τον εαυτό μου και τη ζωή μου είναι πώς ζουν οι Μάγια σε αυτό που οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούμε «φτώχεια». Χρησιμοποιώ τον όρο «φτώχεια», ως κοινωνικά κατασκευασμένο από εκείνους που έχουν συσσωρεύσει «πλούτο», ανεφερόμενη στην φτώχεια ως έλλειψη χρημάτων. Ναι, οι περισσότεροι Μάγια ζουν από το Milpa τους (το όνομα για τα χωράφια τους) και ναι, χωρίς να μπορούν να πουλήσουν το Nal (καλαμπόκι), οι περισσότεροι Μάγια δεν μπορούν να βγάλουν λεφτά, αλλά είναι πλούσιοι με πολλούς άλλους τρόπους παρά τον υλικό πλούτο. Οι σχέσεις τους μεταξύ τους και η πίστη τους και μόνο τους καθιστά πιο πλούσιους από τους ανθρώπους που έχουν πολλά χρήματα. Εστιάζοντας την προσοχή μας από αυτό που δεν έχουμε σε αυτό που έχουμε, όπως το φαγητό, το καταφύγιο, την υγεία, την οικογένεια και τους φίλους/ες, είναι ένας τρόπος να ζεις μια πλούσια ζωή.
Εξετάζοντας τον πολιτισμό των Μάγια, κατάφερα να αξιολογήσω εκ νέου τη ζωή μου. Η ισότητα και ο σεβασμός είναι βασικές αξίες στον πολιτισμό των Μάγια και αντικατοπτρίζοναι σε ό,τι κάνουν. Τόσοι πολλοί άνθρωποι στον κόσμο σήμερα ενδιαφέρονται μόνο για τον εαυτό τους και πώς μπορούν να προχωρήσουν ή να βελτιώσουν τη ζωή τους. Μέσω της επαναξιολόγησης και του προβληματισμού, ίσως οι άνθρωποι συνειδητοποιήσουν πώς τα υλικά αντικείμενα δεν έχουν καμία πραγματική σημαντική αξία, αλλά οι τρόποι με τους οποίους παρουσιάζουμε τον εαυτό μας και σεβόμαστε τους άλλους είναι αυτό που έχει αξία. Μόλις μάθουμε ότι είμαστε όλοι εξίσου άνθρωποι και αλλάξουμε την ερώτηση από το «πώς μπορώ να βελτιώσω τη ζωή μου;» στο «πώς μπορώ να βελτιώσω τη ζωή κάποιου άλλου;» Μόλις αρχίσουμε να βάζουμε τη ζωή άλλων ανθρώπων πριν από τη δική μας, οι άνθρωποι θα συνειδητοποιήσουμε ότι οι ενέργειές μας –όσο μικρές και αν είναι– μπορούν να έχουν αντίκτυπο στο αποτέλεσμα της ζωής κάποιου άλλου, ή ακόμα και στον κόσμο. Όλα ξεκινούν με το να αφιερώσουμε χρόνο για να επανεκτιμήσουμε τον εαυτό μας, συνειδητοποιώντας τι είναι πραγματικά σημαντικό σε αυτόν τον κόσμο.
Πιστεύετε ότι οι Μάγια έχουν πολύτιμα μαθήματα για τον υπόλοιπο κόσμο; Υπάρχουν στοιχεία του πολιτισμού των Μάγια που θα θέλατε να ενσωματώσετε στη ζωή σας; Στείλτε μου τις σκέψεις σας στο: rebecca.diers@cortland.edu
*Η Rebecca Diers ασχολείται με το πρακτορείο Pressenza ως μέρος της επαγγελματικής της γραφής στοΠανεπιστήμιο SUNY Cortland. Οι σπουδές της στην Ανθρωπολογία τροφοδοτούν το πάθος της για την κατανόηση διαφορετικών πολιτισμών και τη σύνδεσή τους με ανθρώπους. Χρησιμοποιεί τη γραφή ως τρόπο να κατανοήσει τον κόσμο και να εμπνεύσει την αίσθηση της ανθρωπότητας ως σύνολο στο κοινό που απευθύνεται.
Μετάφραση από αγγλικά: Pressenza Athens.
