Γράφει η Leire Rincon για το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Βασικού Εισοδήματος (BIEN)

Από το ξέσπασμα της πανδημίας και τον επακόλουθο κοινωνικό και οικονομικό αποκλεισμό, υπήρξαν πολλές εκκλήσεις από οικονομολόγους, δημοσιογράφους, δημόσια πρόσωπα και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, ότι ήρθε η ώρα για την εφαρμογή ενός καθολικού βασικού εισοδήματος. Ωστόσο, αυτή η ανάγκη που συζητείται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και απασχολεί το δημόσιο λόγο, δεν αντικατοπτρίζεται στα μέτρα που συζητούνται επί του παρόντος να εφαρμοστούν για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης που προέρχεται από την πανδημία του κορωνοϊού.

Στην Ισπανία, έγινε πρόσφατη συζήτηση για την εφαρμογή ενός ελάχιστου εισοδήματος διαβίωσης (ingreso minimo vital, IMV, στα ισπανικά) ως μέσο ανακούφισης της οικονομικής ύφεσης που πλησιάζει. Ορισμένα μέσα ενημέρωσης (δείτε για παράδειγμα τις αναρτήσεις στο Bloomberg, το ανεξάρτητο, Business Insider, The Local ή Forbes) έχουν χρησιμοποιήσει την έννοια ενός καθολικού βασικού εισοδήματος, αντί για το ελάχιστο εισόδημα, για να επαναπροσδιορίσουν τις τρέχουσες προτάσεις πολιτικής που συζητούνται στην Ισπανία. Ο όρος βασικό εισόδημα χρησιμοποιήθηκε ακόμη και από έναν Ισπανό δημοσιογράφο σε συνέντευξη με την τρίτη Αντιπρόεδρο της ισπανικής κυβέρνησης, Nadia Calviño, όταν την ρώτησε για την πολιτική ελάχιστου εισοδήματος που συζητείται επί του παρόντος.

Η ανακριβής απεικόνιση των μέσων ενημέρωσης για την πολιτική ελάχιστου εισοδήματος της Ισπανίας δεν προκαλεί μόνο σύγχυση μεταξύ του γενικού πληθυσμού ή της κοινής γνώμης, αλλά παραπλανά και τους πολιτικούς ηγέτες. Ορισμένα Βρετανοί βουλευτές, για παράδειγμα, έχουν κάνει tweet σχετικά με την πιθανότητα ότι η Ισπανία θα εισάγει ένα καθολικό βασικό εισόδημα. Δείτε, για παράδειγμα, την Rebecca Long Bailey, που μοιράζεται την ειδησεογραφική ανάρτηση της Morning Star, το tweet του Ντάγκλας Τσάπμαν ή τη Δρ Philippa Whitford, που μοιράζεται την ανάρτηση της Independent.

Παρά την επιμονή των μέσων μαζικής ενημέρωσης να χρησιμοποιούν τον προσδιορισμό του βασικού εισοδήματος, η τρέχουσα πολιτική απέχει πολύ από μια καθολική και χωρίς όρους εφαρμογή του μέτρου. Παρόλο που η ισπανική κυβέρνηση εξακολουθεί να εξετάζει τις λεπτομέρειες εφαρμογής, ο Υπουργός Κοινωνικής Ασφάλισης και Μετανάστευσης, José Luis Escrivà, επιβεβαίωσε σε πρόσφατη συνέντευξή του ότι αυτή η πολιτική είναι ένα ελάχιστο εισόδημα που απευθύνεται σε ευάλωτα νοικοκυριά και ότι η γενναιοδωρία θα εξαρτάται από την οικογενειακή τυπολογία (πχ οι μονογονεϊκές οικογένειες θα λάβουν πιο γενναιόδωρο εισόδημα, αντίστοιχα θα υπάρξει μεγαλύτερη στήριξη με βάση τον αριθμό των παιδιών). Σε ένα πρόσφατο άρθρο της La Vanguardia, η ποσότητα έχει καθοριστεί στα 500 ευρώ για άτομα που ζουν μόνα τους και έως και 1000 ευρώ για οικογένειες με παιδιά. Επί του παρόντος, το υπουργείο εργάζεται στην επεξεργασία των τυπολογιών των νοικοκυριών και υπολογίζει πόσα νοικοκυριά θα είναι επιλέξιμα για αυτό το επίδομα. Ωστόσο, παρόλο που το ύψος και το εύρος δεν έχουν καθοριστεί ακόμη, είναι γνωστό ότι αυτό το μέτρο δεν θα είναι προσωρινό αλλά μόνιμο, ως δίχτυ ασφαλείας τελευταίας λύσης που είναι πιο ανθεκτικό από άλλα είδη παροχών.

Πρόκειται για μια πληρωμή μετρητών χωρίς συνεισφορά, η οποία προσθέτει στις τρέχουσες πολιτικές με διαφορετικούς τρόπους: όσοι έχουν εξαντλήσει τα επιδόματα ανεργίας μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτό και εκείνοι που δεν είναι επιλέξιμοι για παροχές ανεργίας θα έχουν πρόσβαση επίσης, εάν συμμορφώνονται με μια σειρά κριτηρίων. Αξίζει να ειπωθεί αρχικά ότι πρόκειται για ένα μόνιμο μέτρο, που δεν σταματά μέχρι να βρει δουλειά ο παραλήπτης ή η παραλήπτρια. Ένας τέτοιος σχεδιασμός είναι βολικός για τη στόχευση συγκεκριμένων ευάλωτων ομάδων ανθρώπων, όπως οι οικιακοί εργαζόμενοι χωρίς συμβόλαια ή οι αυτοαπασχολούμενοι που έχουν δει τη δραστηριότητά τους να σταματά. Σύμφωνα με τον υπολογισμό που έκανε η υπουργός απασχόλησης, Yolanda Diaz, αυτό το μέτρο θα μπορούσε να ωφελήσει συνολικά 5 εκατομμύρια ανθρώπους, που προσεγγίζουν το 10% του ισπανικού πληθυσμού.

Αν και το συγκεκριμένο μέτρο αναβαθμίζει τις τρέχουσες πολιτικές με διάφορους τρόπους, απέχει πολύ από το βασικό εισόδημα, καθώς δεν είναι ατομικό, άνευ όρων ή καθολικό, τρία από τα βασικά χαρακτηριστικά της λεγόμενης καθολικής πολιτικής βασικού εισοδήματος, που ορισμένα μέσα ενημέρωσης χρησιμοποιούν για να χαρακτηρίσουν τη μελλοντική πολιτική που θα εφαρμοστεί στην Ισπανία. Αντιθέτως, ο τύπος της πολιτικής που συζητείται είναι ένα μη επιδοτούμενο επίδομα τελευταίας λύσης που θα δοθεί στα πιο ευάλωτα νοικοκυριά – σε νοικοκυριά και όχι σε άτομα – και είναι μάλλον πιο κοντά στην ιδέα συντάξεων στις οποίες δεν υπάρχει συνεισφορά, παρά σε ένα βασικό εισόδημα, όπως συνοψίζεται στον παρακάτω πίνακα:

Ανάγκη μιας διαφορετικής πολιτικής

Το ελάχιστο εισόδημα διαβίωσης που βρίσκεται επί του παρόντος στην πολιτική ατζέντα στην Ισπανία δεν αποτελεί μοναδική απάντηση στον κορωνοϊό. Η εφαρμογή μιας τέτοιας πολιτικής ήταν μέρος της κυβερνητικής συμφωνίας που υπεγράφη μεταξύ των δύο κομμάτων συνασπισμού PSOE και Podemos, ήδη το 2019, όπως ορίζεται στο άρθρο 2.4.2. αυτού του εγγράφου. Σε αυτό το σενάριο, υπήρχε μια εκτίμηση 600 ευρώ ανά άτομο, με ορισμένα νοικοκυριά να φτάνουν τα 1.200 ευρώ και με κόστος περίπου 10.000 εκατομμύρια ευρώ. Κατά τη διάρκεια συνέντευξης στις αρχές Απριλίου, στο κανάλι La Sexta, η τρίτη αντιπρόεδρος, Nadia Calviño ανακοίνωσε ότι η εισαγωγή του εισοδήματος (IMV) που συζητείται επί του παρόντος προορίζεται ως πιλότος της πολιτικής που συμφωνήθηκε στην κυβερνητική συμφωνία το 2019. Υπό αυτήν την έννοια, ανεξάρτητα από τη μορφή που παίρνει αυτή η πολιτική τώρα, η εφαρμογή της προορίζεται να είναι διαρθρωτική και με μόνιμο χαρακτήρα.

Παρόλα αυτά μια ακόμα ιδιοποίηση του όρου “βασικό εισόδημα”

Για άλλη μια φορά, ωστόσο, η απάντηση των μέσων ενημέρωσης ήταν να χρησιμοποιήσει τον όρο καθολικό βασικό εισόδημα για να αναφερθεί σε πολιτικές που απέχουν πολύ από αυτό. Στην πραγματικότητα, ολόκληρο το πακέτο πολιτικών που περιλαμβάνει την αντίδραση έκτακτης ανάγκης της κυβέρνησης στον κορωνοϊό αντηχεί την ίδια στοχοθετημένη και δοκιμασμένη μέση λογική του κράτους πρόνοιας, που αποτελείται από ένα συνονθύλευμα παροχών για την κάλυψη διαφορετικών αναγκών, με πολλά άτομα τελικά να μην καλύπτονται. Η κυβέρνηση έχει ήδη εφαρμόσει τις προσωρινές ρυθμίσεις για την απασχόληση, προκειμένου να αποφευχθεί η μαζική ανεργία, ένα είδος επιτήρησης για υποθήκες, μια φορολογική επιτήρηση για τους αυτοαπασχολούμενους, με οφέλη για όσους έχουν δει τη δραστηριότητά τους να μειώνεται μαζικά. Όλα αυτά όμως ανήκουν στην ίδια ρητορική ενός συνοθυλεύματος προγραμμάτων και όχι ενός αποτελεσματικού δικτύου ασφαλείας χωρίς ρωγμές και κενά, όπως το καθολικό βασικό εισόδημα. Ως γνωστόν οι ανθρώπινες συνθήκες είναι πολύπλοκες, αντιστοιχούν σε διαφορετικές συνθήκες και δεν είναι δυνατόν η εφαρμογή οικονομικών προγραμμάτων με προϋποθέσεις συμμετοχής να καταφέρουν να τους καλύψουν όλους και όλες. Ας μη συζητήσουμε για τις διοικητικές γραφειοκρατικές διαδικασίες που δυσκολεύουν ακόμα περισσότερο την καθολική πρόσβαση ακόμα και στους επιλέξιμους.

Ελάχιστο εισόδημα έκτακτης ανάγκης – τελευταία ενημέρωση 19 Απριλίου 2020

Δεδομένου ότι η εφαρμογή του προτεινόμενου εισοδήματος (IMV) θα πάρει περίπου τρεις μήνες για να εφαρμοστεί, η ισπανική κυβέρνηση εργάζεται πλέον προς την κατεύθυνση εφαρμογής ενός ελάχιστου εισοδήματος «γέφυρας», το οποίο θα ήταν ένα προσωρινό και επείγον μέτρο που θα εφαρμοστεί το συντομότερο όσο το δυνατόν αμεσότερα (οι προβλέψεις μιλούν για Μάιο, όπως ανακοινώθηκε στις 16 Απριλίου). Αυτό το εισόδημα έκτακτης ανάγκης θα αποτελείται από 500€ ανά νοικοκυριό και θα φτάνει τα 950€ ανάλογα με τον αριθμό των παιδιών. Θα το δικαιούνται επίσης τα άτομα που μένουν μόνα τους και έχουν εισοδήμα χαμηλότερο των 200€ ή χαμηλότερο των 450€ αν ζουν με έναν ή περισσότερους. Το ύψος των επιδομάτων θα είναι μεγαλύτερο για όσους έχουν παιδιά. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι, ενώ το μέτρο αυτό είναι προσωρινό, θα παραμείνει σε ισχύ μέχρι την έγκριση του μόνιμου επιδόματος (IMV), μέχρι να καταφέρει να είναι σε θέση να το εφαρμόσει (όπως γράψαμε παραπάνω δηλαδή σε περίπου τρεις μήνες).

Σε μια πρόσφατη συνέντευξη, ο Υπουργός Οικονομικών, José Luis Escrivà, υποστήριξε ότι αυτή η πολιτική θα αγγίξει ένα εκατομμύριο νοικοκυριά, εκτιμώντας περίπου συνολικά 3 εκατομμύρια άτομα, με το 10% αυτών να είναι μονογονεϊκές οικογένειες. Μια σημαντική βελτίωση σε αυτή την εφαρμογή είναι η δήλωσή του ότι αυτό το επίδομα δεν θα χαθεί αυτόματα όταν ο παραλήπτης/πτρια βρει απασχόληση, αλλά μάλλον, όταν η οικονομική τους κατάσταση σταθεροποιηθεί, πράγμα που θα φανεί από την εμφάνιση των μισθών/αποδοχών των αποδεκτών σε κάποιο χρονικό διάστημα.

Οι περιορισμοί μιας τέτοιας πολιτικής

Αν και οι λεπτομέρειες δεν είναι ακόμη σαφείς, είναι προφανές ότι και αυτή η πολιτική απέχει πολύ από το βασικό εισόδημα και βρίσκεται μακριά από την αντιμετώπιση της φτώχειας στην Ισπανία. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Φτώχειας και του Κοινωνικού Αποκλεισμού (προ πανδημίας), μόνο το 2019, υπήρχαν 12,3 εκατομμύρια άτομα που κινδυνεύουν από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό. Ωστόσο, αυτό το μέτρο δεν θα φτάσει σε περισσότερα από 3 ή 4 εκατομμύρια άτομα.

Πηγή: Ευρωπαϊκό Δίκτυο για το Βασικό Εισόδημα.
Μετάφραση από τα ισπανικά: Pressenza Athens.