Σήμερα ξεκινάει η Ειδική Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά  (UNGASS 2016) στην Νέα Υόρκη. Μιλήσαμε γι’ αυτό το θέμα με τον κ. Θανάση Αποστόλου, Διευθυντή της ΜΚΟ «Διογένης, Διάλογος Πολιτικής για τα Ναρκωτικά»*.

Πόσο σημαντική θεωρείται την Ειδική Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά  (UNGASS 2016) που θα πραγματοποιηθεί σε λίγες μέρες στην Νέα Υόρκη και τι περιμένετε να αλλάξει μετά το τέλος της Ειδικής Συνόδου;

Η Ειδική Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά είναι ένα σημαντικό γεγονός επειδή η διεθνής κοινότητα έχει την ευκαιρία να αποφασίσει αν θέλει να συνεχίσει την πολιτική για τα ναρκωτικά όπως εφαρμόζεται σήμερα ή θέλει ν’ αλλάξει πορεία. Η Γενική Συνέλευση είναι το ανώτατο όργανο το οποίο μπορεί να πάρει αποφάσεις για το διεθνές σύστημα ελέγχου των ναρκωτικών. Ο ΟΗΕ έχει υιοθετήσει τρείς Διεθνείς συμβάσεις που καθορίζουν το πλαίσιο στο οποίο πρέπει να κινηθούν  οι χώρες μέλη για την αντιμετώπιση των ναρκωτικών. Πάνω από 190 χώρες του κόσμου έχουν υπογράψει και επικυρώσει αυτές τις τρείς συμβάσεις και έχουν δεσμευτεί να τις τηρήσουν και να τις εφαρμόσουν στην πράξη με νόμους που θα πρέπει να είναι σύμφωνοι με τις διατάξεις των διεθνών συμβάσεων. Όλο και περισσότερες χώρες δεν είναι ευχαριστημένες  με το νομικό πλαίσιο που καθορίζουν οι διεθνείς συμβάσεις, γιατί -κατά τη γνώμη τους- δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες της εποχής μας και στις επιστημονικές και κοινωνικές αντιλήψεις των καιρών μας. Έχουν αποφασιστεί την περίοδο του ‘60 και ‘70 του περασμένου αιώνα και σε πολλά σημεία είναι απαρχαιωμένες και ξεπερασμένες διατάξεις και πρέπει να προσαρμοστούν και να τροποποιηθούν.

Πόσο εύκολο είναι να αλλάξουν αυτές οι συνθήκες;

Η αλλαγή διεθνών συνθηκών είναι ένα δύσκολο και μακροπρόθεσμο εγχείρημα. Θα μπορούσε κανείς να περιμένει ότι η Ειδική Σύνοδος θα αποφασίσει να αρχίσει ένας διάλογος για την προσαρμογή και την τροποποίηση των Διεθνών Συνθηκών. Προσωπικά θεωρώ ότι μια τέτοια απόφαση μπορεί να ληφθεί από την Ειδική Σύνοδο. Πολλές χώρες επιθυμούν έναν ανοιχτό διάλογο. Θα εξαρτηθεί από το κλίμα που θα επικρατήσει στη σύνοδο και από τη στάση ορισμένων χωρών που είναι αντίθετες με οποιαδήποτε αλλαγή, αν αυτό θα γίνει. Πιστεύω ότι θα επικρατήσει στη συζήτηση η άποψη ότι χρειάζεται αλλαγή του συστήματος, αλλά θα είναι δύσκολο να ληφθεί μια απόφαση που θα λέει «πρέπει να τροποποιήσουμε τις διεθνείς συμβάσεις».  Αυτό που ίσως γίνει είναι η απόφαση να εξακολουθήσει η συζήτηση και να δούμε μετά από δύο χρόνια ποιες εξελίξεις θα υπάρξουν. Το 2019 να εξετασθεί ποιες αποφάσεις μπορούν να ληφθούν. Αυτό είναι το πλέον πιθανό συμπέρασμα  στο οποίο καταλήγουν συνήθως οι παγκόσμιες συναντήσεις στο πλαίσιο του ΟΗΕ σε θέματα στα οποία οι χώρες διαφωνούν μεταξύ τους. Έχει αποφασιστεί να αξιολογηθεί το 2019 το δεκαετές σχέδιο δράσης του ΟΗΕ 2009-2019.

Επομένως να υποθέσουμε ότι δεν αναμένουμε κάποια άμεση αλλαγή από την UNGASS 2016; 

Η απόφαση να συγκληθεί αυτή η σύνοδος έχει ήδη ορισμένα θετικά αποτελέσματα τα οποία συμφωνήθηκαν  μεταξύ των κρατών τα δύο περασμένα χρόνια στο πλαίσιο της προετοιμασίας της ειδικής συνόδου. Κατ’ αρχήν συμφωνήθηκε ότι το κέντρο βάρους της πολιτικής για τα ναρκωτικά δεν θα πρέπει να είναι η καταστολή και η τιμωρία, αλλά η προστασία της υγείας των ατόμων που κάνουν χρήση ναρκωτικών και γενικότερα η προαγωγή της δημόσιας υγείας. Ένα σημαντικό σημείο είναι η αποδοχή της μείωσης της βλάβης ως θεμιτής αντιμετώπισης της χρήσης ναρκωτικών. Αν και δεν χρησιμοποιείται ο όρος «μείωση της βλάβης» αναγνωρίζονται πρακτικές μείωσης της βλάβης όπως η θεραπεία με υποκατάστατα, η διάθεση καθαρών συριγγών για τους ενδοφλέβιους χρήστες με σκοπό την αποφυγή διάδοσης μεταδιδόμενων νόσων, τα εναλλακτικά της φυλάκισης μέτρα και η αναγνώριση ότι οι χρήστες δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον ποινικό νόμο, αλλά με μέτρα που προάγουν την υγεία και τη συμμετοχή τους στην κοινωνία.

Τι σημαίνει πολιτική για τα ναρκωτικά με βάση τα ανθρώπινα δικαιώματα;

Η σημερινή πολιτική με την κατασταλτική της προσέγγιση βρίσκεται συχνά αντιμέτωπη με  καταστάσεις που είναι αντίθετες με τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτά έχουν καθοριστεί στην Χάρτα  ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Η δίωξη π.χ. των γηγενών πληθυσμών των χωρών των Άνδεων στη Λατινική Αμερική που καλλιεργούν το φυτό της κόκας και χρησιμοποιούν τα φύλλα όπως πατροπαράδοτα έκαναν οι πρόγονοι τους εδώ και πάνω από 3.000 χρόνια ήταν μια παραβίαση του δικαιώματός τους να καλλιεργούν το φυτό. Η καταστροφή των φυτειών τους, που χρησιμοποιούσαν για παραδοσιακούς λόγους, έπρεπε να σταματήσει και σε μερικά χρόνια να εξαλειφθεί. Αυτό δεν έγινε γιατί αυτές οι συνήθειες συνδυάζονται με κοινωνικές εκδηλώσεις, με γιορτές και θρησκευτικές παραδόσεις. Ήταν σαν να απαγόρευε κανείς την καλλιέργεια αμπελιών και την παραγωγή κρασιού στο δικό μας μέρος του κόσμου.  Τώρα μετά από 60 χρόνια αποτυχημένης απαγόρευσης αναγνωρίστηκε από τη Βολιβία η νόμιμη παραγωγή φύλλων κόκας, και στο κείμενο που θα υιοθετηθεί στη Νέα Υόρκη γίνεται λόγος για σεβασμό αυτού του δικαιώματος. Υπάρχει και ειδική διεθνής σύμβαση για τα δικαιώματα των γηγενών λαών να διατηρούν τις παραδόσεις τους. Στο μεταξύ η παραγωγή φύλλων κόκας για την παραγωγή κοκαΐνης στη Βολιβία έχει μειωθεί σημαντικά.

Η φυλάκιση ατόμων που χρησιμοποιούν ουσίες που έχουν απαγορευθεί από το ισχύον σύστημα ελέγχου των ναρκωτικών, έχει πάρει σε διάφορες χώρες κατά  περιόδους μορφές παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. H φυλάκιση σε συνδυασμό με την καταναγκαστική «θεραπεία» των χρηστών με πρακτικές βίας και χωρίς τη συγκατάθεσή τους είναι παραβίαση της ελευθερίας του ανθρώπου να δεχθεί η όχι μια μορφή φροντίδας με την οποία δεν συμφωνεί. Η διάκριση, η περιθωριοποίηση, η κοινωνική κατακραυγή, η κακή μεταχείριση των χρηστών ναρκωτικών από την αστυνομία και ο αποκλεισμός τους από βασικά κοινωνικά αγαθά, όπως η εργασία, η πρόσβαση στο σύστημα υγείας, τις κοινωνικές παροχές κλπ. αποτελούν παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το γεγονός ότι χιλιάδες χρήστες ναρκωτικών δεν έχουν πρόσβαση σε προγράμματα μείωσης της βλάβης και περιμένουν χρόνια σε λίστες  αναμονής αποτελεί παραβίαση του δικαιώματος πρόσβασης στη υγεία. Όπως όλοι οι πολίτες θα πρέπει και οι χρήστες ναρκωτικών να έχουν ίσα δικαιώματα. Όπως όλοι οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να υποστηρίξουν τα δικαιώματά τους και να καταδικάζουν τις παραβιάσεις τους, έτσι και οι χρήστες. Η τήρηση και εφαρμογή όλων των παραπάνω αναφερθέντων δικαιωμάτων συνιστά την πολιτική για την αντιμετώπιση των ναρκωτικών με βάση τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Στην εκδήλωση που πραγματοποίησε ο «Διογένης» στις 7 Απριλίου ήταν κοινό αίτημα όλων των φορέων να μπορούν να συμμετέχουν στην διαμόρφωση των ελληνικών θέσεων για την UNGASS 2016. Ποια είναι τα πιο σημαντικά αιτήματα των φορέων στην Ελλάδα;

Στη συνάντηση που διοργάνωσε η οργάνωση Διογένης διατυπώθηκε ένας αριθμός αιτημάτων που συνοψίστηκε σε μια κοινή δημόσια δήλωση των φορέων. Η δήλωση στάλθηκε στις αρμόδιες αρχές που είναι υπεύθυνες για τη χάραξη της πολιτικής, τους φορείς που εργάζονται στον τομέα των ναρκωτικών, την πρόληψη, τη θεραπεία και την κοινωνική αποκατάσταση. Το κείμενο αναφέρει επιγραμματικά τα εξής σημεία:

-Χρειάζεται μια ισόρροπη πολιτική ανάμεσα στα μέτρα μείωσης της ζήτησης και στα μέτρα μείωσης της προσφοράς. Αυτή η ισόρροπη προσέγγιση πρέπει να έχει σαν επακόλουθο και την ισόρροπη διανομή των διαθέσιμων πόρων.
-Πρέπει να καταργηθεί η θανατική ποινής για σχετιζόμενα με τα ναρκωτικά εγκλήματα. Κυρίως οι χώρες της ΝΑ Ασίας και οι Αραβικές χώρες δεν επιθυμούν την κατάργησή της.
-Η αποποινικοποίηση των ανθρώπων που κάνουν χρήση ψυχοδραστικών ουσιών είναι αναγκαία.
-Χρειάζεται συνεργασία, σε εθνικό επίπεδο, των υπηρεσιών που ασχολούνται με τη προσφορά υπηρεσιών και των αρχών της ποινικής καταστολής.
-Οι παρεμβάσεις μείωσης της βλάβης πρέπει να αυξηθούν και να υιοθετηθούν βέλτιστες πρακτικές που εφαρμόζονται σε χώρες όπως η Πορτογαλία.
-Η  διαθεσιμότητα  ελεγχόμενων φαρμάκων για ιατρικούς-επιστημονικούς σκοπούς πρέπει να είναι επαρκής. Η νομοθεσία για αυτό το θέμα οφείλει να τροποποιηθεί.
-Να αυξηθεί η πρόσβαση σε φαρμακευτικώς υποβοηθούμενη θεραπεία από την εξάρτηση σε όσους τη χρειάζονται, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης στις υπηρεσίες εντός φυλακών και νοσοκομείων, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στις ιδιαίτερες ανάγκες των γυναικών

Κατά τη γνώμη σας δεν θα έπρεπε να εμπλέκονται στην χάραξη εθνικής πολιτικής για τα ναρκωτικά όλοι οι φορείς που δραστηριοποιούνται στον χώρο και πώς κάτι τέτοιο θα είχε θετικό αντίκτυπο στην κοινωνία;

Πολλές χώρες δίνουν μεγάλη σημασία στην εμπλοκή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στη συμμετοχή τους στη διαμόρφωση της πολιτικής για τα ναρκωτικά. Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που ασχολούνται με το θέμα των ναρκωτικών έχουν προτείνει τη συμμετοχή τους σε διαβουλεύσεις και σε συμβουλευτικές επιτροπές. Έχουν εκφράσει τις απόψεις τους για το σχέδιο Στρατηγικής και το σχέδιο δράσης για τα ναρκωτικά, αλλά η κυβέρνηση δεν έχει ακόμη εγκρίνει ούτε τη Στρατηγική ούτε το σχέδιο δράσης. Ελπίζουμε ότι θα υπάρξει το ανάλογο ενδιαφέρον στο επόμενο διάστημα.

Η οργάνωση «Διογένης» ποιο θέμα θα έβαζε σαν πρώτη προτεραιότητα σε αυτήν την Ειδική Σύνοδο σε παγκόσμιο επίπεδο και ποιο θέμα σε εθνικό επίπεδο;

Την αλλαγή του συστήματος από την προσέγγιση με κατασταλτικά μέτρα στην προσέγγιση με στόχο την υγεία των πολιτών και το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η αλλαγή αυτή θα πρέπει να γίνει στην πράξη με αλλαγή προτεραιοτήτων, στοχευόμενες δράσεις, επαρκείς πόρους και συστηματική και αυστηρή αξιολόγηση. Ό,τι δεν είναι αποτελεσματικό δεν θα πρέπει να διατηρείται, αλλά να αντικαθίσταται με νέες καινοτόμες πρωτοβουλίες και δράσεις.

Ποιο είναι  το σοβαρότερο διακύβευμα για την Ευρώπη στο θέμα των ελεγχόμενων ουσιών αναφορικά με την πολιτική, δηλαδή για τι αξίζει και έχει πιθανότητες να παλέψει σήμερα η κοινωνία των πολιτών στην Ευρώπη;

Η Ευρώπη είναι η γεραιά ήπειρος που έχει δημιουργήσει κοινωνικό κράτος, έχει βγάλει συμπεράσματα από την ιστορία του παρελθόντος με τους πολέμους και τη διαίρεση των λαών της. Τα τελευταία χρόνια έχει χάσει αρκετά σε ότι αφορά το όραμα της ειρήνης, τη δίκαιη κατανομή του πλούτου και την προτεραιότητα που είχε σκοπό να δώσει η Ευρώπη στην παιδεία, στην υγεία  και στον πολιτισμό. Το θέμα των ψυχοδραστικών ουσιών είναι πρώτιστα θέμα υγείας και επιλογής υγιούς τρόπου ζωής. Όταν δημιουργηθεί εξάρτηση από τα ναρκωτικά το άτομο αντιμετωπίζει προβλήματα που του φέρνουν εμπόδια στην ομαλή κοινωνική του εξέλιξη. Είναι ευθύνη των ατόμων και της κοινωνίας να δημιουργήσουν συνθήκες που θα συμβάλλουν στο ευ ζην όλων των πολιτών. Η Ευρώπη έχει τη δυνατότητα να προσφέρει ευκαιρίες τις οποίες πρέπει κανείς να αδράξει για το δικό του καλό και της κοινωνίας. Αξίζει η κοινωνία των πολιτών να υπενθυμίζει στους ιθύνοντες ότι δεν πρέπει να γυρίσουμε πίσω αλλά να πάμε μπροστά σεβόμενοι το κάθε πρόσωπο και βάζοντας στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και των δράσεών μας τον άνθρωπο.

*Ο «ΔΙΟΓΕΝΗΣ» – Διάλογος Πολιτικής για τα Ναρκωτικά – είναι οργάνωση Μη Κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με κύριους στόχους: (α) την προώθηση του διαλόγου για την πολιτική των ναρκωτικών στην Νοτιοανατολική Ευρώπη και αλλαγών στην νομοθεσία με προσανατολισμό στην δημόσια υγεία και στα ανθρώπινα δικαιώματα, (β) τη βελτίωση της επικοινωνίας με εθνικές και διεθνείς αρχές του χώρου των ναρκωτικών και (γ) την παρακολούθηση των εξελίξεων του χώρου τόσο σε εθνικό, περιφερειακό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.